Nobelprijswinnaar Jean Tirole over Corporate Governance

Wie het economisch nieuws een beetje volgt, weet dat de Franse econoom Jean Tirole de Nobelprijs voor de Economie heeft gewonnen.

Nu ga ik hier niet uitgebreid bespreken wat Tirole allemaal heeft bijgedragen aan de economische wetenschap en waarom hij die prijs heeft gewonnen. Dat is uiteraard al afdoende en uitgebreid gedaan in de afgelopen dagen.

Bovendien ben ik alleen in grote lijnen en niet in detail bekend met zijn onderzoek en publicaties. Het is helaas ondoenlijk om alles wat er op het vakgebied gebeurt bij te houden. Van het weinige dat ik echt heb gelezen uit Tiroles omvangrijke oeuvre is vooral zijn paper 'Corporate Governance' uit 2001 me bijgebleven. Het is nu een mooi moment om daar nog eens aandacht aan te besteden.

Met het algemene begrip ’corporate governance’ wordt de wijze waarop ondernemingen worden bestuurd - en de manier waarop en aan wie verantwoording wordt afgelegd bedoeld. In zijn paper hanteert Tirole zelf de volgende definitie: "The design of institutions that induce or force management to internalize the welfare of stakeholders."

Zoals Tirole zelf opmerkt, is dit een nogal ongebruikelijke uitgangspunt onder economen. Doorgaans hebben die alleen oog voor de positie van de investeerders of aandeelhouders in het governance-raamwerk. Dit is wat Tirole het ’Shareholder Value Concept’ noemt. Het is een concept dat zeker sinds het uitbreken van de Global Financial Crisis op steeds meer kritiek kan rekenen. Want is het niet de focus op het korte termijn denken van hebzuchtige en 'activistische' aandeelhouders die ons (bijna) in de financiële afgrond heeft gestort? Moet het management niet rekening houden met de belangen van alle betrokken?

Het grote publiek zal deze vragen waarschijnlijk met een volmondig ja beantwoorden. En daarin staat het niet alleen. Allerlei wetenschappers uit tal van disciplines hebben zich tegen het shareholder-concept gekeerd. De meest prominente onder hen is R. Edward Freeman die sinds 1984 onvermoeibaar werkt aan de ontwikkeling van wat hij een Stakeholder Theory noemt. In dit governane-concept wordt rekening gehouden met de belangen van alle betrokkenen zoals werknemers, leveranciers en anderen. Dit klinkt een stuk sympathieker dan stellen dat het enige doel van het management het maximaliseren van aandeelhouderswaarde zou moeten zijn. Maar sympathiek wil niet zeggen dat het ook een praktisch hanteerbaar concept is.

Want op welke manier moeten de belangen van al die verschillende stakeholders worden afgewogen? Hoe maakt het management keuzes wanneer die belangen niet parallel lopen? De stakeholder theory geeft er vooralsnog geen antwoord op. Een functionerend framework om zulke trade-offs objectief te kunnen maken ontbreekt en is nog steeds work in progress. Zoals Tirole zelf opmerkte: "management can almost always rationalize any action by invoking its impact on the welfare of some stakeholder."

Willekeur bij het nemen van beslissingen ligt dus op de loer. We hoeven alleen maar te denken aan de enorme schade veroorzaakt door stakende piloten bij Air France/KLM dat het niet alleen activistische aandeelhouders zijn die het management onder druk kunnen zetten om vooral aan hun deelbelang te denken. Het siert Tirole dat hij, ondanks zijn voorkeur voor een stakeholder-model, de ogen niet sloot voor de tekortkomingen ervan. In meer recente publicaties worden nieuwe invalshoeken gepresenteerd om die tekortkomingen te ondervangen. Zo zouden ondernemingen naast aandelen, bijvoorbeeld ook verhandelbare werknemersrechten en klantenrechten kunnen uitgeven. Wanneer de doelstelling nog steeds het maximaliseren van de marktwaarde van de onderneming is, dan zou dat meer omvatten dan alleen aandeelhouderswaarde. Tevens geeft dit een meer objectief beslissingscriterium dan de kreet 'rekening houden met alle belangen' hoewel de praktische implementatie ervan lastig is.

Het debat over Corporate Governance zal dus nog wel blijven voortgaan. En Jean Tirole zal er ongetwijfeld zinvolle bijdragen aan blijven leveren.

Ewoud Jansen is econoom en publicist. Volg hem op Twitter.