Ik (Nizar Mourabit)

De Duitse journalist Günter Wallraff veroorzaakte met zijn in 1985 verschenen boek Ganz unten (in het Nederlands vertaald als Ik (Ali)) veel ophef.  Wat was er aan de hand? Om de discriminatie van Turkse gastarbeiders in West-Duitsland aan te kaarten verkleedde Wallraff zich als Turk, compleet met donkere lenzen om zijn ogen ‘Turkser’ te maken, en ging aan de slag bij verschillende bedrijven die gastarbeiders in dienst hadden. Het bleek niet alleen dat Turken vanwege hun etnische achtergrond werden gediscrimineerd, maar ook hadden zij het als werknemers erg moeilijk. Ze deden fysiek zwaar werk dat zwaar werd onderbetaald. 

Ganz unten sloeg in als een bom. Veel lezers waren geschokt door de wantoestanden die Wallraff beschreef. Anderen waren kritisch op Wallraff, die immers via leugen en bedrog tot zijn verhaal was gekomen. Toch boekte Wallraff succes: de rechtszaken die McDonalds en ThyssenKrupp tegen Wallraff hadden aangespannen werden door de journalist gewonnen, en koppelbaas Adler die zijn Turkse werknemers uitbuitte ging zelfs de gevangenis in. 

Het project ‘Nizar Mourabit’ van de Nederlandse kunstenaar Nelle Boer lijkt hier erg op. In plaats van de discriminatie van gastarbeiders in West-Duitsland onderzocht Boer de situatie van Marokkanen in Nederland, in het bijzonder hoogopgeleide Marokkanen die zich in het publieke debat mengen. Boer bedacht hiervoor het fictieve personage Nizar Mourabit, een Marokkaanse publicist, politicoloog en kunstenaar die in het ‘Marokkanendebat’ en ‘islamdebat’ een nieuw geluid vertolkte. 

Bij dit project was ik ook zijdelings betrokken. Ik wist als één van de weinigen van het project af, hielp Nelle Boer een beetje op weg in de wondere wereld van opinieland en fungeerde vooral als praatpaal. Inhoudelijk heb ik mij niet met het project bemoeid. De meningen van Nizar Mourabit zijn de meningen van Nizar Mourabit. Ook Nelle Boer was het soms met Nizar Mourabit oneens. 

Mourabit schreef voor verschillende media opiniestukken, onder andere voor Joop, Frontaal Naakt, Republiek Allochtonië, Trouw, het Parool en de Volkskrant, en was verder zeer actief op Facebook en Twitter. Niemand kwam op het idee dat Nizar Mourabit misschien een verzonnen personage zou zijn. 

De fictieve Marokkaan kreeg te maken met uitsluiting en discriminatie, maar interessant is ook dat er een heleboel deuren voor Nizar Mourabit open gingen die voor Nelle Boer waren gesloten. Als ‘Opiniemarokkaan’ kom je veel sneller in de Volkskrant dan als autochtoon, en radioprogramma’s willen je dan heel graag in de uitzending hebben. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille: omdat je Marokkaan bent, word je in het ene geval gediscrimineerd, maar omdat je Marokkaan bent, word je in het andere geval voorgetrokken. 

Het viel Nelle Boer bovendien op dat zowel bij Marokkanenvreters als bij Marokkanenknuffelaars en de Marokkanen zelf er een heleboel vooroordelen leven over Marokkanen. Als Marokkaan ben je per definitie moslim bijvoorbeeld. Dit vooroordeel leefde niet alleen bij PVV-tweeps, maar ook bij de Marokkanen zelf. Op zich niet zo gek natuurlijk omdat mensen die uit de kast zijn gekomen als afvallige moslim op één hand te tellen zijn (ik ken er dus ook maar vijf in Nederland: Ehsan Jami, Afshin Ellian, Sylvian Ephimenco, Saïd el Haji en Nadia Ezzeroili). Een ander vooroordeel is dat Marokkanen per definitie antisemiet zijn. Dit vooroordeel leeft vooral bij ‘rechts’. Het gaat om een soort van dus-dus-redenering: je bent Marokkaan, dus je bent moslim, dus je bent antisemiet. Vaak hoorde hier nog een vierde ‘dus’ bij, namelijk dat je als Marokkaan en moslim ook automatisch voor ISIS was. Marokkanen zijn in dit beeld geen individuen met een eigen mening, maar behoren tot een collectief die bepaalde opvattingen dwingend voorschrijft. 

Maar ook ‘links’ legt de Marokkanen een dwingende identiteit op. Toen Nizar Mourabit zich in een opinieartikel in de Volkskrant uitsprak tegen het hebben van een Marokkaans paspoort werd dat beschouwd als verraad. Peter Breedveld, hoofdredacteur van de extreemlinkse opiniewebsite Frontaal Naakt, was woedend. Hij vond Nizar Mourabit een opportunist. Marokkanen als Mourabit, El Haji en Ezzeroili zouden zich afzetten tegen hun Marokkaanse/islamitische achtergrond om daardoor in het gevlei bij ‘rechts’ te kunnen komen. Als je als Marokkaan kiest voor een individuele identiteit die afwijkt van wat de groep doet ben je blijkbaar fout en moet je keihard worden bestreden. Dat een rechtzinnige moslim (ex-)moslims met onorthodoxe mening bestrijdt dat begrijp ik, maar dat deze gedachte ook populair is in sommige linkse kringen is best wel griezelig. 

In het ‘Marokkanendebat’ en ‘islamdebat’ wordt er door links en door rechts veel onzin geroepen. Je wordt bovendien vaak meteen in een bepaald ‘kamp’ gedrukt. Nizar Mourabit heeft Nederland een spiegel voorgehouden. In plaats naar onze navel te staren zouden we eens wat vaker in de spiegel moeten kijken. En in elkaars ogen. Nizar Mourabit was een leugen, maar soms heb je een leugen nodig om de waarheid te kunnen zien. 

Volg Ewout op Twitter: @VriendKlei.