Hoe de EU die massaal dubbelparkerende Italianen kan laten hervormen?! Nou, zó...

In de aanpak van de Griekse crisis hebben we gezien dat een top-down aanpak met een Trojka weliswaar geleend geld kan veiligstellen, maar niet een land weer echt op de benen krijgt. De voordien aangewende laissez-faire politiek heeft evenmin een positief resultaat opgeleverd. Een hervorming van Italië heeft alleen een kans van slagen wanneer de Europese partners zowel richting geven en grenzen stellen als ook het land en zijn bevolking motiveren mee te werken.

In de eerste plaats moeten wij ons bewust worden van de dieperliggende culturele verschillen. Noord-Europa heeft een objectieve cultuur: het algemeen belang gaat boven het individuele belang ofwel regels zijn regels. Italië heeft een subjectieve cultuur: het persoonlijke belang gaat boven het algemeen belang ofwel regels zijn flexibel. Beide hebben hun goede en slechte kanten. In een subjectieve cultuur vindt iedereen het oké dat bij gebrek aan een parkeerplaats je dubbel parkeert, want je moet toch brood kopen. Het is iets waar ik mij in Italië dood aan kan ergeren.

Aan de andere kant zou het Nederlandse schandaal van de toeslagen voor kinderopvang in Italië onmogelijk zijn. In Nederland hebben ambtenaren een blind vertrouwen in regels en veroorzaken daardoor persoonlijke drama’s. Een Italiaanse ambtenaar zal altijd oog hebben voor persoonlijke belangen en individuele verschillen. Daarom: presenteer de Italianen regels zodanig, dat er de ruimte in zit om de regels te buigen en anders toe te passen. Dat verhoogt de kans op acceptatie en daarmee op terugbetaling van leningen.

In de tweede plaats behoeft het een aanpak die gericht is op “doe zoals jullie” en niet op “doe zoals wij”. Er zijn een aantal organisaties in Italië die het heel goed doen. Italië kan geholpen worden deze “best practices” en een succesvolle organisatiecultuur over het hele land te verspreiden. Drie voorbeelden. De diverse car sharing-mogelijkheden functioneren superefficiënt in de grotere steden. De snelheid, frequentie en betrouwbaarheid van de hogesnelheidstreinen kennen hun weerga alleen buiten Europa. De Carabinieri, ondanks een rotte appel op zijn tijd, zijn uitermate succesvol in het bestrijden van georganiseerde misdaad en terrorisme. Dat de maffia desondanks sterk blijft, is niet de schuld van dit trotse politiekorps.

Daarnaast kunnen Italianen wel degelijk heel productief zijn. Dat is te zien aan hoe de gezondheidszorg – ondanks het enorme aantal patiënten - de coronacrisis aanpakt. Maar je kunt het ook iedere dag observeren. McDonalds kan snel leveren, Starbucks (tot zekere hoogte…) goede kwaliteit . Ga eens naar een Italiaanse bar in het spitsuur: daar wordt snel én goed koffie geserveerd. Dat heeft allemaal te maken met organisatiecultuur, die gebaseerd is op trots voor het geleverde product, intermenselijk contact en een motivatie voor dienstverlening.

De derde aanbeveling is politieke gesprekspartners motiveren voor hervormingen. Voor de huidige regering in Italië is moeilijk de hand in eigen boezem te steken. Er zijn een aantal kwesties, waar de EU niets mee te maken heeft, maar die wel de crisis in Italië erger maken. Onder het mom van urgentie en nationale eenheid worden die momenteel onder het tapijt gemoffeld. De grote aantallen uitstekende Italiaanse artsen, verpleegkundigen en wetenschappers, die in het buitenland werken, worden nu node gemist. Die zijn het vastgeroeste systeem in Italië, dat talent geen kansen geeft, ontvlucht. Of wat te denken van die miljoenen zwartwerkers in Zuid-Italië, die nu zonder inkomen zitten en wel steun uit de staatskas gaan krijgen zonder ooit een euro aan belasting of sociale premie te hebben betaald? Het zit er dik in dat de regering daarvoor bij de volgende verkiezingen de rekening gepresenteerd krijgt.

Voor de vorige regering, bestaande uit nieuwkomers Lega en 5-Sterren, was het makkelijker toe te geven dat er een aantal dingen mis zijn in Italië. Zij konden met enige rechtvaardiging verkondigen dat ze een puinhoop van hun establishment-voorgangers geërfd hadden. In de huidige coalitie zit nu de Partito Democratico, de enige establishment-partij die Italië nog rijk is. Het boetekleed aantrekken is voor deze partij moeilijk. De hefboom, die Europa heeft, is de huidige coalitie ervan te overtuigen, dat als ze aan de macht willen blijven, hervormingen onvermijdelijk zijn. De EU krijgt Italië aan het hervormen met regels die ruimte geven voor een subjectieve toepassing, een plan van aanpak dat de sterke kanten in de Italiaanse organisatiecultuur benadrukt, en een deal die rekening houdt met de persoonlijke belangen van de regeringscoalitie.

Door Italië te helpen meer gebruik te maken van haar sterke kanten kan het land er weer bovenop komen, zodat de rest van Europa een sterke economische partner kan behouden. En zodat wij verder kunnen leren van Italië: van haar creativiteit, haar cultuur en hoe je ook zonder een hoop alcohol plezier kunt beleven.