Het verhaal van 'Little Bill' Stephenson

Een jaar of tien geleden las ik het boek A man called Intrepid uit 1976 van de Engelse auteur William Stevenson (bijna naamgenoot van Stephenson). Dit boek, dat later op enkele punten is bekritiseerd vanwege mogelijke onnauwkeurigheden, bevat de adembenemende levensgeschiedenis van de Canadees Stephenson en geeft een interessant inkijkje in de geschiedenis van WO2 en wat daaraan vooraf ging, de tijd van appeasement (zie voor de cover van het boek onderaan dit stuk).

William (Bill) Stephenson (1897 -1989) was in zijn jonge jaren actief als militair vlieger in de Eerste Wereldoorlog en kreeg het Military Cross en het Distinguished Flying Cross toegekend wegens exceptionele moed. Na de Eerste Wereldoorlog werd hij een succesvolle industrieel, met een conglomeraat aan bedrijven en een aantrekkelijk patent. Hij beschikte over een uitzonderlijk wereldwijd netwerk aan contacten, waaronder ook het toenmalige Engelse parlementslid Winston Churchill. Het was Stephenson die vanaf 1936 Churchill voorzag van informatie over ontwikkelingen in nazi-Duitsland (zoals het heimelijk versterken van het leger). Churchill sprak toen nog voor dovemansoren in het door appeasement-sentiment gedomineerde Engelse parlement.

Zoals bekend, sloeg de publieke opinie in Engeland pas om na de Duitse inval in Polen op 1 september 1939 en Churchill werd kort daarna premier. Stephenson bleef in de schaduw, maar was een belangrijke tussenpersoon tussen Churchill en president Roosevelt, met wie hij ook op goede voet stond. Hij werd door Churchill benoemd tot hoofd van British Security Coordination, een paraplu-organisatie van verschillende Britse geheime diensten met hoofdkantoor in New York.

Stephenson vertegenwoordigde Britse geheime diensten als MI5, MI6, SOE en PWE in Noord- en Zuid-Amerika. Hij had als een van de weinigen toegang tot geheime informatie die voortkwam uit het buitmaken en ontcijferen van de Duitse codeermachine Enigma (van groot belang bij de duikbootoorlog en ook bij de invasie in Normandië). Stephenson was actief met het opzetten van allerlei spionage-activiteiten en ook met het ontmaskeren van Duitse spionnen.

Daarnaast slaagde Stephenson erin de Amerikaanse media achter de schermen te beïnvloeden en te bewegen tot een pro-geallieerd standpunt, waardoor de Amerikaanse publieke opinie langzaam veranderde en de bereidheid toenam om in te grijpen in Europa. Manipulatie werd daarbij niet geschuwd. Zo lieten de Engelsen een Duitse kaart uitlekken waaruit vergevorderde plannen bleken van Hitler om Zuid-Amerika in te lijven. Deze kaart was een vervalsing. In 1940 was 80% van de Amerikanen nog fel gekant tegen Amerikaanse deelname aan de oorlog in Europa en was het sentiment in de VS anti-Engels. Het was de tijd van het Isolationisme. Ook nu kwam er weer een belangrijk kantelmoment: de Japanse aanval op Pearl Harbour op 7 december 1941.

Een opvallend detail is dat Stephenson veel met vrijwilligers werkte, omdat zowel Churchill als Stephenson de bestaande geheime diensten niet vertrouwden. Die waren 'geïnfecteerd' door het appeasement-virus en soms zelfs openlijk pro-Duits. Hetzelfde gold voor veel Britse diplomaten en andere hoge ambtenaren. Zelf heeft Stephenson nooit een salaris ontvangen voor zijn werkzaamheden. Hij was financieel onafhankelijk en in feite zelf een vrijwilliger. Sommige operaties werden bovendien door hemzelf gefinancierd.

De moraal van dit verhaal is dat een politiek-bestuurlijke elite ook in een democratie in staat is de realiteit lang te ontkennen en dat soms een schokkende gebeurtenis nodig is voor een omslag in de publieke opinie. Ook persoonlijke belangen spelen een rol. Mensen met lucratieve baantjes bij overheid, media of grote bedrijven hebben een belang om het bestaande beleid goed te praten. Ook in onze tijd zien we dat er een taboe rust op bepaalde onderwerpen, zoals het uiten van kritiek op de eenheidseuro. Soms moet de waarheid komen van vrije, zelfstandige geesten, vaak relatieve buitenstaanders, die in eerste instantie verketterd worden.

Na de oorlog leefde Bill Stephenson een tamelijk teruggetrokken leven op Jamaica en Bermuda, waar de oude spymaster op 93-jarige leeftijd zou overlijden in 1989. Hij hield zich daar onder meer bezig met de World Commerce Corporation, een organisatie die het opzetten van bedrijven in ontwikkelingslanden stimuleerde door technische kennis te delen en machines te distribueren.