Het rommelige 'we zijn er in gerommeld'-denken

Ik ben geen fan van dit 'rommeldenken'. Toegegeven: de afgebeelde Nederlandse handtekeningen onder het Verdrag van Maastricht zijn rommelig en op het oog niet te ontcijferen. Maar degenen die hun handtekening hebben gezet herkennen ze onmiddellijk. We weten wie namens Nederland getekend hebben en hoe de besluitvorming is verlopen. Daar moeten we achteraf niet geheimzinnig over gaan doen. In het geval van de Nederlandse betrokkenheid bij de Irakoorlog leidde dat bijvoorbeeld tot rommelig denken waarbij het beeld over de oorlog volkomen werd vertroebeld. Nederland deed namelijk helemaal niet aan de Anglo-Amerikaanse invasie (de feitelijke oorlog) mee. Het steunde de invasie politiek en niet militair, en stuurde pas troepen na de val van Saddam Hoessein, naar de Zuid-Iraakse provincie Al Muthanna om toe te zien op de naoorlogse pacificatie van Irak. Wie geen onderscheid maakt tussen de invasie en de periode erna, bezondigt zich aan slordig denken.

Dat had uiteindelijk grote consequenties. Zo werd acht jaar na dato de positie van Jan Peter Balkenende alsnog ondermijnd door het rapport van de Commissie-Davids. Hoewel daarin de conclusie werd getrokken dat er geen bewijs was gevonden voor de stelling dat Nederland in het geheim betrokken was geweest bij de invasie, werd door de manier waarop het rapport werd gepresenteerd toch de indruk bevestigd dat de Nederlandse regering aan een 'illegale oorlog' had meegewerkt. Een maand later viel het kabinet-Balkenende IV over de mogelijke verlenging van de missie naar Uruzgan. Het idee dat Jan Peter Balkenende en vooral Maxime Verhagen bezig waren Nederland tegen de afspraken met de PvdA in een nieuwe NAVO-missie 'in te rommelen' speelde daarbij een grote rol. Zo werd dit 'rommeldenken', een stokpaardje van de SP, de zoveelste stoorzender in de verhouding tussen de PvdA en het CDA. Valse beeldvorming, en niet onschuldig.

In de berichtgeving over de manier waarop Nederland tot de euro is toegetreden zien we iets vergelijkbaars. Uit het feit dat de meeste politici in 1991 geen flauw benul hadden van de consequenties die een euro met zich mee zou brengen, wordt achteraf de conclusie getrokken dat we 'de euro zijn in gerommeld'. Dat gaat toch echt voorbij aan alle discussies die tussen 1992 en 1998 in de Kamer en op academisch niveau over de euro gevoerd zijn. Of je het nu met de Nederlandse deelname aan de euro eens was of niet (zelf had ik grote twijfels), je kunt niet stellen dat er over één nacht ijs is gegaan. Het hele proces heeft zich in grote openheid voltrokken en is volgens alle gangbare democratische regels en procedures verlopen. Dat de Nederlandse politiek zich op een aantal kwesties heeft verkeken, en sommige zaken te rooskleurig heeft ingeschat, doet daar niks aan af. De euro is Nederland niet overkomen. Het is daar met open ogen ingestapt en heeft daar zelf, in volledige soevereiniteit en in lijn met het buitenlands beleid dat sinds de ondertekening van de verdragen van Rome werd gevolgd, voor gekozen. Doen alsof dat niet zo is, werkt complotdenken in de hand. Dat is - zeker gezien de gevoeligheid van de EMU-materie - verre van onschuldig.

Wat wel belangrijk blijft, is na te gaan wie voor wat nu precies verantwoordelijk was. Juist daarom is dat 'rommeldenken' zo schadelijk, omdat het verantwoordelijkheden schimmig maakt en hoofdrolspelers de kans geeft zich achter anderen (ook andere landen) te verschuilen. Dat kan heel makkelijk, want elk besluitvormingsproces heeft z'n eigen dynamiek, die met de hoofdrolspelers aan de haal kan gaan. In de diplomatieke arena is dat nog sterker, waarbij Europese topconferenties sowieso een rommelig aanzien hebben. Een klein land als Nederland heeft daar slechts beperkt invloed en deint meestal op de internationale golven mee. Met dat 'meedeinen' is op zichzelf niks mis, zolang dat binnen vertrouwd bondgenootschappelijk verband gebeurt en de Nederlandse politiek zich van die keuze bewust is. Er is naar mijn mening geen reden daaraan te twijfelen. De Nederlandse politiek heeft destijds naar eer en geweten gehandeld, al kun je twisten over alle afwegingen die tijdens dat proces zijn gemaakt. Deze besluiten kunnen echter niet ongedaan worden gemaakt en het is naar mijn mening terecht dat Ruud Lubbers en Wim Kok hun keuzen van destijds verdedigen. Dat zouden ze nog meer kunnen doen, om de argumenten van toen en nu te scherpen en meer publieke duidelijkheid te scheppen. Dat dient het 'voortschrijdend inzicht' van ons allemaal. Met spijtoptanten die zeggen dat ze met de kennis van nu anders zouden hebben besloten schieten we niks op. Ik vind het bezwaarlijk als politiek verantwoordelijken achteraf hun handen van eenmaal genomen besluiten aftrekken, om te doen alsof ze het nu beter weten en van fouten van toen hebben geleerd. Dat maakt ook een rommeltje van de historische beeldvorming, en dat is (nogmaals) verre van onschuldig.

Dat veel besluitvormers van twintig jaar geleden geen idee hadden van de consequenties van een Europese Muntunie, is overigens niks bijzonders. Dat is bij historische besluiten altijd het geval. Zij zijn letterlijk een sprong in het onbekende, maar daarom nog niet fout. Staatslieden met een historische visie zijn daarbij wel in het voordeel boven politici die met de stroom meegaan. Zij geven letterlijk richting aan de geschiedenis, ten goede of ten kwade. Zij sturen degenen zonder zulke vergezichten, die met de kudde mee kunnen gaan, of liever de kat uit de boom kijken. Wie geen visie heeft loopt in dit complexe Europese krachtenspel altijd risico zaken niet te zien die anderen wel zien. Je kunt van mening verschillen over de wenselijkheid en het realiteitsgehalte van de Europese Idee, maar niet over de respectabiliteit ervan. Wie doet alsof dit een sinister idee is om een dictatuur van een stel eurobureaucraten te scheppen, schept bewust een vals beeld en negeert de historische ervaring van twee wereldoorlogen die in Europa begonnen zijn. En het idee dat 'we de euro zijn in gerommeld', schept geen helderheid, maar rommeligheid die ruimte laat voor gefabuleerde conclusies en politieke avonturiers die in nieuwe chaos nieuwe kansen zien.