Het multiculti-denken is helemaal niet dood

Kort na elkaar hebben Angela Merkel, David Cameron en Maxime Verhagen allemaal laten weten dat het multiculturalisme is mislukt. Het leidde in Nederland tot een symbolische begrafenis van de multiculturele samenleving. Dat overlijden moet een lange lijdensweg zijn geweest, nadat eerst Hans Janmaat de multiculturele samenleving ging afschaffen, Frits Bolkestein zich afvroeg wat voor holle frase 'integratie van minderheden met behoud van eigen identiteit' was, Paul Scheffer 'het multiculturele drama' ontdekte, en iedereen die met het gedachtegoed van Pim Fortuyn sympathiseert van 'multikul' ging spreken. Je begrijpt eigenlijk niet dat het ooit serieus is genomen, zo'n mislukking is het. Zelfs GroenLinksers krijgen er soms het schaamrood van op de kaken dat ze de multicultuur zo rooskleurig hebben voorgesteld. Een halve eeuw nadat de eerste gastarbeiders in onze steden hun opwachting maakten, kan er niet meer worden 'weggekeken'.

Tegelijk zit daar het probleem. Want je moet wel enorm 'wegkijken' om niet te zien dat het multiculturalisme overal aanwezig is en zich met al die minderheden (in Amsterdam woonden in 2009 mensen van 177 verschillende nationaliteiten) aan alle kanten opdringt. Zelfs het begrafeniswezen heeft zich op de multiculturele uitvaarten gestort. Zo dood is dus de multiculturele samenleving. Als beleidsconcept voor de toekomst deugt zij niet meer, als utopie heeft zij afgedaan, maar als realiteit (en wellicht ook als nachtmerrie) is zij stevig onder ons. Die realiteit valt niet mee, al kun je erover twisten of die echt zo pikzwart is als de critici hem afschilderen. Het multiculturalisme is voor alle deelnemers in de discussie een perfect onderwerp om langs elkaar heen te praten, wat misschien ook in het onderwerp zelf besloten ligt. Niet voor niks spreken ze in Duitsland van Parallelgesellschaften, en dan kun je heel lang verschillende realiteiten naast elkaar laten bestaan. Je kunt dus rustig de multiculturele samenleving afschaffen zonder dat de betrokkenen in kwestie het merken. Zij leven hun eigen leven, los van wat beleidsmakers, opiniemakers en politici daarvan denken.

Daarbij was Nederland van oudsher een land van minderheden, en in het verzuilde tijdperk (dat ongeveer een eeuw bestond en ergens in de jaren zeventig eindigde toen het multiculturalisme als beleidsconcept de kop op begon te steken) zou je zelfs kunnen zeggen dat Nederland bij uitstek 'multicultureel' was. Zo slecht werkte dat bevoogdende model toen niet, Nederland is er moderner en democratischer door geworden. Ook de Europese Unie heeft een multiculturalistisch motto in haar vaandel staan (eenheid in verscheidenheid) en er zijn vele meertalige landen, waaronder het de toch zeer eigenstandige Helvetische confederatie (Zwitserland). En joden zijn altijd in de minderheid, behalve in Israël, dat echter wel joden uit alle windstreken kent en ook nog een forse Arabische minderheid (Palestijnen bestonden er op het moment van oprichting nog niet). Weliswaar zijn vele multinationale rijken uiteengevallen (Joegoslavië en de Sovjet-Unie bestaan niet meer, net als het Habsburgse en Ottomaanse Rijk), maar op het moment dat het nationalisme van één volk dominant wordt en te schril gaat klinken, gaat het ook mis.

De multicultuur bevalt als beleidsconcept niet echt, maar er valt mee te leven, wat van de monocultuur apert niet kan worden gezegd. Als er iets is mislukt, dan het monoculturalisme, waarbij iedereen zich moet aanpassen aan de eisen van een de baas spelend Herrenvolk. Dat klemt overal, spat uit elkaar en bezorgde juist de voormalige monoculturalisten die hun cultuur superieur waanden het schaamrood op de kaken. Dan is het prettig dat ook vage identiteiten zoals 'Europees', of 'westers', of 'kosmopolitisch' (ooit werden daarmee joden aangeduid, het enige volk dat 'internationalistisch' was, een onzichtbare macht in de sinistere achterkamers van het grootkapitaal) een schutkleur bieden. Ook dat zijn natuurlijk kunstmatige, theoretische begrippen, maar zij bieden door hun vaagheid meer ruimte voor een eigen invulling dan beladen begrippen als 'Duits', 'Frans', of 'Nederlands', die veel specifieker zijn en waaraan nieuwkomers bijna per definitie niet kunnen beantwoorden.

Denk dus niet dat het ten grave dragen van de multiculturele samenleving iets oplost. Integendeel, het ontkent een realiteit die zich meer dan ooit opdringt. Wat wel nieuw is, is dat we in Nederland voor het eerst een 'meerderheidscultuur' lijken te hebben van Veronicamensen die 'gewoon zichzelf willen zijn' (de VVD onder Ed Nijpels), en nu als Henk en Ingrid het land op de elite (een minderheid van nationale staatverlaters) wil 'terugveroveren'. Dat gebeurt vanuit nieuwe gezichtloze steden als Almere en Zoetermeer vol hardwerkende Nederlanders met Vinex-identiteit, waar grachtengordeldieren (de culturele elites) nooit geweest zijn en op neerkijken. Zelfs in het PVV-wereldbeeld zit iets van een 'multicultuur', al bestaat die uit een cultureel onderscheid tussen een meerderheid van hardwerkende Nederlandse belastingbetalers tegenover een arrogante culturele en politieke elite (een regenteske politiek correcte bestuurskliek), die 'verdeel-en-heers' speelt via een dwangbuis van internationale verdragen en de instroom van immigranten. Je zou kunnen zeggen dat de meerderheid van de Nederlanders in Geert Wilders eindelijk een eigen zaakwaarnemer heeft. Geert als oppervoogd van een verweesde samenleving.

Gaat dat tot ander beleid leiden? Deels wel, want je ziet nu al dat alles dat naar cultuur riekt moet worden aangepast aan de voorkeuren van de meeste Nederlanders en niet te veel mag kosten. Er spreekt als vanouds een sterke conformistische geest uit, al gaat dit ook tegen de politiek correcte 'multikul' van de elites in. Maar je kunt er vergif op innemen dat dit cultureel gaat knellen, niet eens zozeer bij de elites (die passen zich altijd aan en halen hun porties hoge cultuur toch wel, desnoods op stedenreis in het buitenland), maar bij al die culturele minderheden van wie we zolang hebben 'weggekeken' en die nu in een nieuwe beleidsmal worden gestopt die natuurlijk ook niet de gewenste resultaten voor de toekomst gaat opleveren. Sterker, in reactie op de emancipatie van de meerderheidscultuur zullen ook de opnieuw op te voeden minderheden zich willen dekoloniseren, al was het maar omdat het zo vervelend en beledigend is dat er op hen wordt neergekeken en culturele 'bevoogding' niet meer van deze tijd is. Kortom, ons wacht nog heel wat multikul, al mag dat straks misschien niet meer zo heten omdat het multiculturalisme als beleidsdoel officieel is dood verklaard. De werkelijkheid trekt zich daar echter niets van aan. Het PVV-populisme is gewoon een onderdeel van de multicultuur, waaruit het ook is voortgekomen. Het blaast wel in een andere richting, maar kan die niet keren.