Recensie: Het immigratietaboe

Niet alleen vanwege de gepresenteerde analyse, maar evenzo om kennis te nemen van de manier waarop de overheid de afgelopen dertig jaar geprobeerd heeft onderzoek op dit gebied stelselmatig te ontmoedigen. De ondertitel: '10 wetenschappers over de feiten' had daarom met evenveel recht kunnen zijn geweest: Kroniek van de falende verdediging van de maakbare samenleving.

Het is een lekker lezend boek dat een uitstekend overzicht biedt van wat zich in Nederland op dit gebied wetenschappelijk heeft afgespeeld sinds de jaren zeventig. Het enige concrete manco van het boek, is dat de indeling duidelijker had gekund. De twee delen van het boek - enerzijds de 10 interviews met de wetenschappers, en anderzijds de analyse en synthese van de beschikbare onderzoeken - lopen vrij natuurlijk in elkaar over. De redactie van de uitgeverij heeft hier naar mijn idee een steek laten vallen, omdat een argeloze lezer te makkelijk het idee kan krijgen dat alles dat beschreven wordt het werk en interpretatie is van de auteur. Dat faciliteert onnodig de onterechte kritiek van mensen wie de conclusies van het boek tegen de haren instrijken.

Naar de immigratie is door de Nederlandse overheid nooit een integraal gecoördineerd onderzoek verricht. De onderzoekers die Niemöller heeft geïnterviewd hebben zich vooral tot deelgebieden beperkt, niet zelden doordat het hun eigen belangstellingsgebied raakte, en eigenlijk zijn zij allen tegen obstructie aangelopen.

Een aparte categorie hierbinnen zijn de onderzoekers die startten vanuit een positieve invalshoek op de immigratie, en gaandeweg ontdekten dat veel zaken die zij in hun werk ontmoeten geen positieve uitleg rechtvaardigden. Dat zij dit in de interviews met de auteur wel ruiterlijk erkennen, kwam op mij over als een verdienste van de auteur, maar ook als een uiting van een zekere opluchting - om eindelijk openhartig hun conclusies en inzichten te kunnen delen.

De wetenschappers klagen ook over de moeite die het hen kostte gegevens te verzamelen. Veel relevante cijfers werden niet verzameld, onder andere met het oog op de onwenselijke conclusies die zij zouden kunnen leveren. Onderzoeker Jaap Dronkers verkreeg veel van zijn gegevens indirect via Europese bronnen.

Dit alles maakt wel, dat de onderzoekers alvorens hun resultaten te publiceren, zich ervan hebben vergewist dat zij hun werk voor de volle honderd procent konden verantwoorden. Hoewel dat iets is dat je van goede onderzoekers altijd verwacht, speelde dat in dit geval extra mee, vanwege de te verwachten kritiek en maatschappelijke afkeuring over het publiceren van deze resultaten. In de woorden van Hans Roodenburg in het boek (pag 47-48):

In de analyse en synthese kraakt Joost Niemöller een paar harde noten. Zijn betoog over de zuigende (moerassige) werking van Internationale verdragen is leerzaam, en een elementair onderdeel van de problematiek dat te weinig mensen voldoende beseffen. Over de Nederlandse politiek is zijn oordeel niet mals. Zo zegt hij (op pagina 247):

en (pagina 256):

De meest ontmoedigende conclusie mag echter ook niet onvermeld blijven (pagina 294):

Hoe moeilijk het onderwerp nog steeds ligt in Nederland wordt ook duidelijk als u onderstaand televisieoptreden van Joost Niemöller bij Knevel en Van den Brink bekijkt. De reactie van een gast als Marco Borsato is er een van nauw verholen afschuw, en verzet tegen de gedachte aan de resultaten van de onderzoeken. Exemplarisch:

Zelfs al zouden bij de in het boek gepresenteerde cijfers en conclusies kanttekeningen kunnen worden gemaakt, dan nog blijft als schokkende conclusie recht overeind: de tegenwerking vanuit de Nederlandse overheid - onder druk van maatschappelijke gevoeligheden en weerzin. Voor een maatschappij die pretendeert objectief met de werkelijkheid om te gaan is dat een beschamend feit. In zijn eenvoud is het daarom ook een aanklacht tegen de pretenties van de maakbare samenleving zoals men die in de jaren zeventig dacht te kunnen bewerkstelligen. Meer nog wellicht dan de concrete conclusies van het boek is dat iets dat politici en opiniemakers te denken zou moeten geven in de manier waarop zij omgaan met de gevoeligheden die het immigratiedebat kenmerken.

Het vaak gehoorde verweer dat men het allemaal niet wist blijkt op zich correct, maar niet zonder de toevoeging dat men het ook niet weten wilde. Voor beleidsmakers en politici een dodelijke beschuldiging, waarvan de realiteit nog steeds niet onder ogen wordt gezien, getuige de voortgaande ontkenning van de dagelijkse werkelijkheid die voor iedereen bij voortduring te constateren valt. Al is daarvoor wel vereist, de wil om de eigen oogkleppen af te zetten.

Bezoek het debat!
In het Amsterdamse debatcentrum De Balie is aanstaande woensdag, 29 augustus, een debatavond over de conclusies van het boek. Gasten zijn Joost Niemöller zelf, geïnterviewd onderzoeker Hans Roodenburg, de Leidse hoogleraar Sociale Geschiedenis prof. Leo Lucassen, Paul Scheffer, prof. Han Entzinger (hoogleraar integratie- en immigratiestudies) en prof. Jaap Dronkers (geïnterviewd onderzoeker). Kaarten kunt u reserveren bij De Balie.

Joost Niemöller - Het immigratietaboe - 10 wetenschappers over de feiten
Uitgeverij Van Praag Amsterdam
ISBN: 978 90 490 2409 3