Het failliet van post-democratisch Europa
De EU en democratie gaan niet samen. Het pleiten voor kleinere staten heeft niets met 'nostalgie' te maken. Dit stelt de Duitse socioloog Wolfgang Streeck na eerdere pleidooien voor een Europese superstaat door filosoof Jürgen Habermas.
In een lang artikel in Constellations, volume 21, nummer 2, 2014 (met dank aan professor Engelen) veegt Streeck de vloer aan met het streven van de eurocraten naar 'groot, groter, grootst'. Het streven naar een Europese Superstaat leidt tot een falliet van onze democratie en het koesteren van natie-staten heeft natuurlijk ook niets te maken met 'nostalgie', maar veel meer met gezond verstand.
Streeck begint zijn weerlegging van de kritiek van Habermas (één van de belangrijkste voortzetters van het gedachtengoed van de neo-marxistische Frankfurter Schule van Horkheimer en Adorno) door er op te wijzen, dat de vorming van de muntunie nu niet bepaald heeft bijgedragen tot de oorspronkelijke doelstelling van 'an ever closing union for the peoples of Europe'. Integendeel, de euro heeft zich gemanifesteerd als splijtzwam in plaats van bindmiddel. Het huidige 'Europa' is verdeelder dan ooit: Groot-Brittannië is bezig zich los te weken en landen als Denemarken, Polen en Zweden hebben aangegeven niets in de muntunie te zien en hun eigen valuta te willen behouden. Er is dus sowieso sprake van een 'Europa van meerdere snelheden'.
Dat uniformiteitsstreven van de EU druist volgens Streeck in tegen wat de volken van Europa zelf willen. Niet alle Europeanen willen Duitsers zijn, maar vooral zichzelf. In onderstaande afbeelding is te zien hoe Europeanen over zichzelf en andere Europeanen denken. Vooral opvallend is de zelfkennis van de Italianen over hun eigen betrouwbaarheid:
Duitsland mag dan wel unaniem als het betrouwbaarste land worden beschouwd, andere landen vinden de Duitsers ook arrogant en weinig mededogend. In elk geval is het duidelijk, dat er grote verschillen bestaan tussen de Latijnse en de Duitse cultuur. Daarom verbaast Streeck zich over de algemene Duitse steun, van links tot rechts, voor de Europese eenwording met de euro als gezamenlijke munt. Dat gaat niet werken, aldus Streeck.
"This will prove illusory(...), the present conflicts are rooted in powerful differences in the structures and the ways of functioning of the national economies (...). These differences are not just technical in nature; they trace back to long-standing national peculiarities in social structures, lines of class conflict, and collective ways of life which can only within narrow limits and for brief moments be politically manipulated. The European currency union has superimposed on the neighboring yet different forms of national economic organization (...). That they could and would so, if not right away then in a few years, was and is the grand delusion of the EMU that is today breaking down, with unforeseeable damage to the peaceful and amicable common life of European peoples."
De Europese politieke elite kan wel proberen om economische eenwording en een muntunie af te dwingen, maar dat gaat maar een tijdje goed. Uiteindelijk zal dit leiden tot een niet te voorspellen schade aan het vredige leven van de Europese volken. Streeck wijst er fijntjes op dat de muntunie niet hetzelfde is als 'Europa' en wijst er op dat de deelnemende landen in hun monetaire beleid gehinderd worden door de onmogelijkheid om hun nationale munten te devalueren of revalueren:
"...it does so by depriving participating states of the possibility of pursuing their own monetary policy fitted to their specific needs. In particular, it hinders the revaluation and devaluation of their currencies against one another."
Streeck beschrijft vervolgens de uitbundige krediet bonanza in Zuid-Europa, die er uiteindelijk toe geleid heeft dat de Noord-Europese belastingbetaler de portemonnee kon trekken om falende banken en staten van de financiële ondergang te redden. Hij verbaast zich er over hoe een linkse figuur als Habermas, net als de gevestigde Duitse politiek, fervent voorstander blijft van de muntunie, die vooral de Duitse exportbelangen, en dus het grootkapitaal, lijkt te dienen. Streeck bepleit een flexibilisering van het Euro Pact door een vorm van een wisselkoersmechanisme te herintroduceren om te voorkomen dat we in de eurozone eersterangs en tweederangs staten en burgers krijgen. Waar hebben we dat meer gehoord?
Niet voor niets zwijgt Brussel als de pest als het over de 'sociale dimensie' van de EU gaat: de verschillen op het gebied van sociale zekerheidsstelsels tussen de lidstaten zijn gewoon simpelweg te groot. Maar Habermas gelooft in supranationale democratie, met een Europese Commissie als nieuwe Europese regering, gecontroleerd door zowel de Raad als het Europees parlement. Streeck verwijt Habermas naïviteit: hoe kan je zoiets 'revolutionairs' bereiken via de geleidelijke weg der hervormingen? En hij wijst terecht op de grote tegengestelde belangen tussen lidstaten. Er zou op zijn best sprake kunnen zijn van een 'consensus democratie', maar dat betekent een Draghi en zijn technocratische vriendjes van Goldman Sachs als beleidsbepalers en met alle verhoogde inkomensongelijkheid van dien. Niet bepaald de ideale Europese democratie, die de Europese volken in gedachten hebben...
Streeck wijst er op, dat het helemaal niet nodig is om een (Europese) superstaat te vormen om concurrerend te zijn op de wereldmarkt. Hij noemt Bangla Desh en Myanmar als voorbeelden, maar daaraan kunnen ook landen als Singapore, Zwitserland en Noorwegen worden toegevoegd. Sterker, wie kijkt naar 'supermacht' VS kan zelf constateren dat grootte op zich niets zegt over concurrerend vermogen op de wereldmarkt. Democratie kan niet los worden gezien van politieke economie, aldus Streeck, maar het hele 'moderne' Europese integratieproject van Jacques Delors is volgens hem allang niet modern meer, maar juist anti-democratisch, omdat het natie-staten een fiat-geld systeem opdringt en hun samenleving confronteert met de desastreuze gevolgen van de eenheidsmunt:
"I am coming to suspect that European integration, as it developed since the era of Jacques Delors, has become a modernization project that has ceased to be modern, and whose last chance to become democratic has long been missed. Should we really want to sustain, under high costs, a centralized fiat money system that cuts European nation-states off from the European political economy while exposing their societies to a one-size-fits-all pressure for conformitygiven that nation-states still remain the most politically potent institutions in Europe?"
Soms zien niet-economen de (Europese) zaken scherper als economen. Er is door het gevoerde beleid van de EC en ECB slechts 'tijd gekocht', maar geen oplossing aangedragen voor een systeemcrisis, die niet alleen monetair-economische aspecten in zich draagt, maar ook morele, politieke en filosofische. Er is door de Europese elite niets geleerd van het verleden en dat belooft weinig goeds voor de toekomst. Hopelijk komt er nu massaal verzet van onze intelligentsia, in binnen- en buitenland, tegen deze ontwikkelingen, want dat is dringend nodig. Het wordt tijd voor boosheid en burgerlijke ongehoorzaamheid.
Hier vindt u een overzicht van mijn columns en u kunt mij hier volgen op Twitter.
