Excuus en compensatie voor Caribische landen, door wie en aan wie?

Een aantal landen in het Caribische gebied, verenigd in de Caribbean Community (Caricom) hebben een tienpuntenplan goedgekeurd dat moet leiden tot excuses vanuit Europa en een financiële genoegdoening.

De Europese staten worden verantwoordelijk gehouden voor slavernij, genocide, honderden jaren van apartheid en het lijden van bevrijde slaven. Volgens Caricom hebben de Europese landen, zoals Engeland, Frankrijk en Nederland, „geweigerd zulke misdaden te erkennen of slachtoffers en nazaten ervoor te compenseren”.

Bovengenoemde landen kunnen rond april een aanklacht verwachten, maar mogelijk worden ook Zweden, Noorwegen en Denemarken aansprakelijk gesteld. Naast formele excuses, willen de Caribische landen onder meer repatriëring naar Afrika, financiering voor culturele instituties, steun bij afbetaling van staatsschulden en annulering van internationale schulden. Het is bij de gewone rechtspraak in Nederland al moeilijk om als nabestaande van een slachtoffer enige schadevergoeding te krijgen, laat staan in de zesde of zevende generatie. Heeft deze huidige generatie aantoonbare schade geleden van de slavernij meer dan 150 jaar geleden? Nederland was in de zeventiende en achttiende eeuw verkoper en handelaar van slaven. Ze werden veelal uit Afrika verscheept naar Curaçao om daar verkocht te worden. In 1863 werd ook in Nederland bij wet de slavernij afgeschaft, nadat het al in 1814 de handel in slaven verbood. Vooropgesteld, dat slavernij verwerpelijk, mensonterend en illegaal is, rijst de vraag of het nog wel opportuun is om na zoveel jaar herstelbetaling te eisen.

Als we het bijvoorbeeld over Suriname (lid van de Caricom) hebben, dan is misschien 40% van de huidige bevolking nazaat van de toenmalige slaven. Aan wie zou een herstelbetaling dan ten goede moeten komen? En wie moet de vergoeding betalen? In Nederland is inmiddels 20% van de bevolking niet autochtoon, zouden die dan toch mee moeten betalen? En wat te denken van de Nederlanders die het land verlieten?  Tussen 1946 en 1969 emigreerden 465.000 Nederlanders naar Canada, de VS, Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika en Brazilië. Mogelijk dat hun voorouders ook betrokken waren bij de slavernij.

Het comité Suriname heeft becijferd dat Nederland € 30 miljard zou moeten betalen voor het slavernijverleden, terwijl schrijver Armand Zunder op € 50 miljard komt. Aangezien het om misschien 200.000 mensen gaat, betekent dat toch gauw € 250.000 per persoon.

Nederland heeft een uiterst kwalijke rol gespeeld bij de handel in en transport van slaven. Maar gezegd moet worden dat de aanvoer van slaven in Afrika zelf vaak gefaciliteerd werd door Afrikaanse handelaren. Zij deden vaak willens en wetens mee. Het verschil is wel dat de blanken in slaven handelden omdat men minachting had voor de huidskleur in combinatie met winstbejag, terwijl de lokale bevolking in slaven handelde omdat ze vijandige stammen hadden overwonnen en later ook uit winstbejag. 

Ook kun je je afvragen of sommige nazaten niet juist exceptionele kansen hebben gekregen in het land waarheen hun voorouders onder dwang en erbarmelijke omstandigheden werden vervoerd. Vooral Amerikaanse tegenstanders van herstelbetalingen wijzen op de successen van bijvoorbeeld Oprah Winfrey, Robert Johnson, Tiger Woods, Michael Jordan en Magix Johnson. Maar goed, het succes van de een mag niet een reden zijn om de misdragingen van een ander goed te praten. 

Ten slotte valt het op dat als we het over slavernij hebben we altijd refereren aan de Afrikaanse slaven die door de Europeanen werden vervoerd. Slavernij bestaat al zolang als de mensheid er is. Zo hielden de oude Grieken en Romeinen al slaven en leefde het Joodse volk in slavernij in Egypte. Ook Azië kent haar zwarte geschiedenis van horigen. Zo startte in de 6e eeuw al de Arabisch-Afrikaanse slavenhandel. In 1400 jaar werden er meer dan 20 miljoen slaven uit West-Afrika gehaald door de Arabieren. 

In 2007 was Mauritanië het laatste land dat slavernij strafbaar stelde, in 2003 vooraf gegaan door Niger.

In de hele wereld zijn sporen van slavernij te vinden en nog steeds is het niet uitgeroeid. Kinderen die tegen hun wil en zonder loon werken in tapijtfabrieken, steengroeven of op plantages dan wel dienst moeten doen in het leger. Terecht te brandmerken als misdaden tegen de menselijkheid. Volgens de ILO (International Labour Organization) zijn er heden ten dagen nog 20,9 miljoen mensen die onder slavernij gebukt gaan.

Herstelbetalingen zullen er waarschijnlijk nooit komen en leiden ook alleen maar de aandacht af van het hedendaagse gevecht tegen het schenden van de mensenrechten.