Europese bankenstelsel is ziek

In juni verscheen het rapport van de ESRB (European Systemic Risk Board): 'Is Europe overbanked?' Dit rapport dreigt echter onterecht in een bureaulade te verdwijnen.

Om maar meteen met de belangrijkste bevinding uit het rapport in huis te vallen: het Europese bankenstelsel is ziek. Banken hebben de reële economie naar de knoppen geholpen, niks geleerd van hun overmoedige kredietverlening en domineren als vanouds de politiek. Zowel nationaal als internationaal. Bovendien is er bij de meeste zogenaamde systeembanken (too big to fail) sprake van onderkapitalisatie, waarbij tevens sprake is van een scheve verhouding van het eigen vermogen ten opzichte van het balanstotaal. Een weinig opwekkende, maar voor ingewijden geen onverwachte conclusie.

Toch gaat de ESRB in mijn optiek nog lang niet ver genoeg in haar conclusies en aanbevelingen. Het is dan wel aardig om vast te stellen dat de Europese bankensector enorm gegroeid is de afgelopen twintig jaar en met name sinds de invoering van de euro (giraal vanaf 1999); en het is eveneens heel goed om er op te wijzen dat van de bankactiviteiten slechts één derde is gericht op de reële economie, maar voor de rest op de financiële sector zelf. De banken nemen niet alleen het betalingsverkeer, de kredietverlening aan bedrijven en de hypotheekverstrekking aan particulieren voor hun rekening, maar ook derivaten en andere complexe financiële producten, excessieve handel in overheidsobligaties en verzekeringsproducten (woekerpolissen).

Helaas blijven er ook enkele heikele punten onbesproken in het rapport. Bijvoorbeeld de vraag of het niet beter is de risicovolle zakenbanken te splitsen van de 'gewone' retailbanken, waar betalingsverkeer en conservatieve kredietverlening de basis van de dienstverlening uitmaken. Waar de 'onderliggende waarde' van de geldschepping 'reëel' is en niet gebaseerd op lucht. De ongebreidelde wildgroei aan kredietverlening en allerlei 'fancy' financiële producten zijn wel degelijk mede verantwoordelijk voor het totaal uit de hand lopen van de risicobeheersing in de sector. Ik heb op dit forum al vaker kritiek geuit op het feit dat veel financiële producten teveel zijn gericht op de sector zelf en louter zijn bedacht voor winstmaximalisatie. Maar toen het fout ging, moest de sector vervolgens een beroep doen op de (Europese) belastingbetaler. Dat is de omgekeerde wereld natuurlijk. Het is daarom zowel onbegrijpelijk als onaanvaardbaar te moeten vaststellen dat de financiële sector vervolgens de hand niet in eigen boezem heeft gestoken, maar gewoon op oude voet verder is gegaan. Vooral dit laatste heeft mijn persoonlijke visie op de sector in belangrijke mate veranderd. Overbodig te zeggen dat die visie er niet positiever op geworden is. 

Het rapport wijst wel terecht op de veel grotere risico's, die bij de grote, universele banken optreden, dan bij de kleinere banken. Het is dan wel weer jammer dat hier niet wat verderstrekkende aanbevelingen door de Risk Board gedaan worden. Men komt niet veel verder dan de aanbeveling om de fiscale bevoordeling van vreemd vermogen te staken (betaalde rente op schulden niet meer fiscaal aftrekbaar te laten zijn, red.) en het advies om het eigen vermogen van banken te verhogen (wat toch al in de Basel III pijplijn zat). Maar het pleidooi voor die verhoging blijft tamelijk marginaal: 3% voor 'risk-weight assets' of zelfs 'iets meer' indien nodig en dan nog met toestemming van de Europese Commissie. Dat schiet niet op natuurlijk. Eerder wees ik al eens op het onderzoek van Admati en Hellwig, waarin carrement gepleit wordt voor een buffer van tenminste 20 tot 30 procent van het Eigen Vermogen om eventuele tegenvallers op te vangen. Verder wordt voortgeborduurd op het Liikanen rapport uit 2012, waarin aanbevelingen worden gedaan voor een meer structurele aanpak van de financiële sector.

Samenvattend, uit het ESRB-rapport komt toch een wat ontluisterend beeld naar voren, van een Europese poltiek die volledig afhankelijk is geworden van de financiële wereld. En ook een bankenunie gaat dat probleem niet oplossen zoals ik hier al eens uitgelegd heb. Sterker, daarmee wordt juist bereikt dat gezonde banken mede garant zullen staan voor de zwakke, analoog aan de garanties die de sterke eurolanden hebben gegeven voor de schulden van de zwakke landen. Het is de vraag of beter toezicht wat oplost, ik vrees van niet. Daarbij, het is veel beter als elk land en elke bank zijn eigen financiële broek ophoudt, dát was tenslotte óók de afspraak van 'Maastricht'. De Europese politieke elite is met de huidige plannen met een gevaarlijke verstrengeling van de Europese financiële sector bezig, en dat, terwijl de echt belangrijke spelers op Wall Street en in The City buiten de eurozone verblijven. Voor hen is de euro een financieel speeltje en de regulering van de financiële sector die in de maak is gaat grotendeels aan hen voorbij. Dijsselbloem en consorten voeren dus een achterhoedegevecht. En echt structurele oplossingen blijven vooralsnog uit.