Vraag is of verhaal coherent is.
Mijn mede-scribenten Timon Dias en Joost Niemöller schreven onlangs beiden een stuk over de politieke islam. Kern van het verhaal was dat niet zo zeer de politieke islam (het islamisme) een afgeleide is van de islam als zodanig, maar juist andersom.
In de woorden van Timon: 'Wil men de realiteit dekken, dan dient er juist een onderscheid gemaakt te worden tussen islam en niet-politieke islam.'
En Joost schrijft: 'Er bestaat maar een islam. Dat is de islam van de koran en van de biografie van Mohammed. Dat is pure woestijnideologie uit een voor altijd stilgezette steentijd.'
Nu heb ik zelf helemaal niets met mensen die zeggen dat er niet over de islam kan worden gesproken; niet alles is vloeibaar. Zo zal er bijvoorbeeld in iedere vorm van islam sprake zijn van de figuur van de profeet Mohammed, net zo goed als dat er in bijvoorbeeld iedere vorm van het christendom sprake is van de figuur van Jezus Christus. Er is dus wel degelijk sprake van een bepaalde essentie (familiegelijkenis?), hoe basaal die dan ook mag zijn.
Het vervelende is echter dat discussies over islam gerelateerde vraagstukken vaak verzanden in discussies over het al dan niet bestaan van de islam en wat er dan tot de kern van de islam zou behoren. Opponenten komen vaak niet nader tot elkaar, net zo min als dat de discussie zelf ook maar iets verder komt. Dat is jammer, want dat het Westen wordt geconfronteerd met mensen die de islam als legitimatie aanvoeren voor geweld en andere ongewenste zaken staat buiten kijf.
In zijn meest recente boek Het Monotheïstisch Dilemma geeft rechtsfilosoof Paul Cliteur voor dit probleem een simpel doch zeer doeltreffende oplossing. Hij schrijft (p. 137):
Of de aanhangers van het islamisme zich terecht op godsdienst beroepen, is niet van belang.
(...) Denk aan de veelvuldig geventileerde uitspraak dat de islam 'gekaapt' is. Dat zou kunnen. Maar trek die vergelijking eens door naar het gekaapte vliegtuig. Maakt het voor de ernst van de situatie ook maar iets uit wanneer we bij een vliegtuigkaping signaleren dat het vliegtuig onbevoegd wordt bestuurd? Maakt het ook maar iets uit dat het vliegtuig wordt gebruikt voor doeleinden die wij afwijzen? Levert het ook maar de geringste bijdrage aan het terroristische probleem wanneer we constateren dat vliegtuigen doorgaans gebruikt worden om mensen op vreedzame wijze naar een zonnige bestemming te vervoeren?
Ik denk het niet. Wat voornamelijk van belang is, is in hoeverre de luchtvaart beschermd kan worden tegen kapingen. Van belang is dat vliegtuigen kennelijk de eigenaardigheid hebben dat zij gekaapt kunnen worden. En hoe gemakkelijker vliegtuigen kunnen worden gekaapt, hoe groter het probleem.
Met andere woorden: of Mohammed Bouyeri zich nou op de islam of een afgeleide daarvan beriep toen hij Theo van Gogh afslachtte, is een leuke discussie voor theologen, maar waar het alle anderen om zou moeten gaan, is de vraag of Bouyeri's verhaal (en dat van al die anderen) coherent is. Of je dat nou de islam, islamisme of wat dan ook noemt, is niet zo belangrijk. Sorry Timon, sorry Joost.
(Overigens komt Cliteur in zijn boek tot de conclusie dat dat verhaal wel degelijk coherent is, en dat het daarom ook nergens op slaat om Bouyeri en al die anderen als gek neer te zetten.)
