Het verleden deugt niet - maar hoe zit het met het heden?

Als u het niet erg vindt, ga ik nog even door over de misbruikschandalen in de katholieke kerk, altijd een smakelijk onderwerp. Volgens kranteberichten was dit al in de jaren vijftig bekend, maar werd dit onder de pet gehouden. Ook dat is een bekend verschijnsel. Als er ergens schande van wordt gesproken, dan is het dat misstanden in de doofpot zijn gestopt. Dat wordt vaak nog erger gevonden dan de misstanden zelf. Richard Nixon struikelde in 1974 niet over de inbraak in het Watergate-hotel, maar over het feit dat hij het geheim had willen houden en cruciale fragmenten op bandopnamen in het Witte Huis die hij zelf had laten maken had uitgewist. Tegelijk was het Watergate-schandaal een hoogtepunt in de onderzoeksjournalistiek, want het betrof hier een onderzoek in de eigen tijd tegen een zittende president. Hier werd werkelijk machtsmisbruik aan de kaak gesteld, zoals ook de Lewinsky-affaire de smeerpijperij blootlegde van de zittende president. Onze Nederlandse pers sprak daar in de jaren negentig schande van, niet van Bill Clinton en zijn stagiaire, maar van die vreselijke Republikeinse fatsoensrakkers die een impeachment tegen de president in gang zetten. Ook Pim Fortuyn, praktiserend homoseksueel die het naar eigen zeggen in dark rooms met Marokkaanse jongens deed, dacht er toen zo over. Gelukkig is Pim, bewonderaar van de katholieke kerk, gewoon in de hemel gekomen, net als zijn grote held John F. Kennedy, ook katholiek, die tijdens de Cubaanse raketcrisis nog twee keer per dag een bevallige dame door de CIA liet aanrukken omdat hij anders migraine kreeg.

Terug naar de huidige tijd. Dat wil zeggen: is het u ook opgevallen dat al die verontwaardiging over misbruik in de katholieke kerk altijd over gevallen gaat van minstens veertig jaar geleden? Een heterdaadje is er niet bij, en wat mij stoort is dat al die schande smullende mediahelden zelf geen enkele ervaring hebben met de katholieke kerk. Ze hebben het allemaal van horen zeggen. Wel wordt onmiddellijk geloofd dat de hele clerus uit smeerpijpen bestaat. Sterker, de kerk buigt nu zelf deemoedig het hoofd en spreekt zijn diepe spijt en beschaamdheid uit, wat vanzelfsprekend niet genoeg is. Aan het kruis met ze, en als kardinaal Eijk en consorten zelf geen misbruikers zijn, zullen ze boeten voor de schanddaden van hun voorgangers. De kerk is nu zo te kijk gezet, dat doofpotten niet meer helpen.

Echt nieuws is dat niet. Nederland heeft een antipapistische traditie en ik herinner mij nog goed hoe de ME tijdens het pausbezoek aan Utrecht in mei 1985 door autonomen en krakers met condooms werd bekogeld. Toen stond de kerk er ook al slecht op en was het eveneens prijsschieten. De antipapistische stemming van nu doet me ook denken aan het antifascisme en antiracisme dat hier jarenlang voor zo'n fijnzinnig geestelijk klimaat heeft gezorgd. Ook toen ging het over serieuze misstanden, die echter wel veertig jaar eerder tijdens de Duitse bezetting of in verre landen als Zuid-Afrika werden gepleegd. Er zijn altijd vele verzetshelden na de oorlog. En altijd is er de eis om misstanden 'tot op de bodem' uit te zoeken. Dat gebeurde na de val van Srebrenica, waar uiteindelijk het tweede kabinet-Kok zeven jaar na dato kort voor de verkiezingen over is gevallen. Er is toen zelfs een diepgravend onderzoek ingesteld onder leiding van Jos van Kemenade naar het bestaan van een doofpot, waarvoor officieel geen enkel bewijs werd gevonden (wat het vermoeden vergrootte dat hij wel degelijk heeft bestaan). En straks krijgen we nog parlementaire onderzoeken naar de euro, hoe we ooit zo dom konden zijn die in te voeren, hoewel we er met onze neus die al knoflook rook bovenop hebben gestaan.

Wat is de moraal van dit verhaal? Ik zou denken dat we kritischer moeten zijn over de eigen tijd, niet over misstanden uit het verleden van boven ons gestelde instanties die allang zijn uitgeteld, zoals de katholieke kerk, die hier al veertig jaar lang weinig meer dan hoon en spot oproept. Dat is makkelijk scoren, en het is veilig om zulke zaken 'tot op de bodem' uit te zoeken. Dat gebeurt dan met de ogen van vandaag, zeker waar het de reacties op de onderzoeksrapportages betreft, en niet met de ogen van degenen die 'erbij' zijn geweest. Daarbij wekt alle nadruk op transparantie en openbaarheid de indruk dat zulke misstanden te voorkomen zijn, omdat we nu veel kritischer en oplettender zouden zijn. Van dat laatste geloof ik steeds minder. Wegkijken is van alle tijden, je krijgt de indruk dat we de smeerboel en het machtsmisbruik in onze eigen tijd en onze eigen omgeving niet willen zien. Het verleden is niet alleen een ver en vreemd land, maar ook een nuttige bliksemafleider van de misstanden in het hier en nu, waarvan we geen weet willen hebben. En doofpotten zijn vaak helemaal niet nodig, het meeste gebeurt open en bloot. Ik denk dat de grootste misstanden in onze eigen tijd, die door een groot gebrek aan discretie wordt gekenmerkt, zich altijd aan de oppervlakte bevinden, waar iedereen ze kan zien, maar waarover geen kritische vragen worden gesteld omdat ze te ongemakkelijk en te dichtbij zijn. Eigenlijk is dat wegkijken en door de vingers zien nu ernstiger dan het zwijgen in de jaren vijftig, want toen zaten het godsgeloof en de eigen groepsidentiteit nog in de weg. Dat excuus is er niet meer. We zijn nu kritisch en modern en ongelovig, op het militante af. Wie nu valt over misstanden in de katholieke kerk, is een halve eeuw te laat en zoekt het kwaad waar het niet meer bestaat.