De radargegevens van vlucht MH17 zijn weg en de regering wil niet zoeken

Kort nadat vlucht MH17 werd neergehaald wezen de meeste mensen in het Westen met het beschuldigende vingertje in de richting van Rusland en diens proxies in Oost-Oekraïne. Iedereen was ervan overtuigd dat een groep rebellen -- gesteund en bewapend door Rusland -- verantwoordelijk was voor het neerschieten van het vliegtuig.

Dit betekent echter niet dat er niets meer te bewijzen valt. Je kunt niet zomaar iets aannemen en de boel vervolgens laten rusten. Nee, er moet goed onderzoek komen, er moet bewijs worden verzamelt, en pas dan kun je concluderen dat je aanname juist was. Of niet.

Dat is dan ook waarom Tweede Kamerleden al vanaf het eerste Kamerdebat over deze materie om de ruwe primaire radarbeelden (dat betekent: beelden die gemaakt worden op basis van de radargolven en het weerkaatsen daarvan) en satellietbeelden vragen. Die kunnen namelijk opheldering verschaffen vanaf welk punt een raket is afgeschoten en welke baan die heeft afgelegd.

In oktober 2015 presenteerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid haar rapport over de vliegtuigramp. Toen bleek dat geen van de betrokken landen ruwe primaire radargegevens verschaft had aan de onderzoekers. Rusland had die gegevens weliswaar gehad, maar had ze later gewist. Ondertussen beweerden de Oekraïense autoriteiten dat zowel de militaire als de civiele primaire radar uitstond en dat ze dus -- helaas -- geen data konden delen omdat ze die zelf nooit gehad hadden.

Dat laatste is buitengewoon merkwaardig. Er was immers een ware luchtoorlog gaande waarbij Oekraïne op dat moment al 10 vliegtuigen en helikopters verloren had. Je zou denken dat een land dat in een staat van oorlog verkeert met een buurland én binnenlandse rebellen gebruik maakt van alle mogelijkheden om de boel goed in de gaten te kunnen houden en zo effectief mogelijk op te treden. Als we Kiev moeten geloven is men daar zo incompetent dat zij dat niet deden. Nu is in Oekraïne vrijwel alles mogelijk, maar op de één of andere manier vind ik het wat lastig om dit verhaal te geloven.

Kamerleden en journalisten staan erop dat dit soort beelden gebruikt (of: eerst gevonden en daarna gebruikt) worden omdat het meeste bewijsmateriaal dat gebruikt zal worden in een rechtszaak weken of zelfs maanden in een Oekraïens weiland heeft gelegen. Het moge duidelijk zijn dat daarmee gerommeld kan zijn; de verdediging zal dat hoe dan ook beweren - of dat nu wel of niet het geval is. Daarom zijn de radarbeelden essentieel.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry heeft ten minste vijf keer publiek beweerd dat de Amerikanen de MH17 van het radarscherm zagen verdwijnen. Vreemd genoeg heeft de Nederlandse regering hem echter niet gevraagd om die beelden dan even met ons te delen. De NAVO mocht zelf kijken en vond niets.

Opmerkelijk genoeg hebben onderzoekers daardoor alleen informatie van secundaire radar, dat wil zeggen het contact met vliegtuigen die hun transponder hadden aanstaan, zoals de MH17. Tweede Kamerleden die de boel onderzochten -- waaronder, en met name CDA'er Pieter Omtzigt -- kregen dat pas te horen bij de officiële presentatie van het OVV (Onderzoeksraad voor Veiligheid) rapport. Daarna trokken zij aan de bel.

Zoals gebruikelijk met het kabinet Rutte II duurde het lange tijd voordat de Kamervragen over deze materie eindelijk beantwoord werden. Sterker nog, dat gebeurde pas vandaag, 15 minuten voor het debat over de Teevendeal begon en de aandacht van de media op iets heel anders gericht was. Uit deze antwoorden blijkt het volgende:

- De OVV heeft de Nederlandse regering nooit ingelicht dat zij de primaire data niet kreeg
- De Nederlandse regering heeft niemand aangsproken op het niet beschikbaar stellen van primaire radardata
- De Veiligheidsraadresolutie 2166 riep alle staten op hun volledige medewerking te verlenen aan het onderzoek. Dat is dus niet gebeurd
- Rusland heeft zijn data gewist, tegen de regels in, maar de OVV heeft geen officiële klacht ingediend. De Nederlandse regering dient ook geen officiële klacht in bij ICAO, de VN autoriteit die hierover gaat

Je kunt je natuurlijk afvragen of het niet veel vaker gebeurt dat primaire radardata niet beschikbaar is. Het antwoord daarop is: neen. Het is hoogst uitzonderlijk. Zie hier hoe de de ministers van Veiligheid en Justitie en van Buitenlandse Zaken op een vergelijkbare vraag reageerden van het Kamerlid Omtzigt:

Met andere woorden, het gebeurt letterlijk nooit dat dit soort informatie niet geleverd wordt. Op de één of andere manier is dat bij dit drama echter wel zo. Als je niet beter wist zou je bijna vraagtekens gaan zetten bij het hele onderzoek.

Het is te hopen dat de Nederlandse regering de betrokken landen alsnog op hun verantwoordelijkheid aanspreekt en deze informatie boven tafel krijgt. Als dat niet gebeurt moet premier Rutte zijn woorden -- dat hij ervoor zou zorgen dat de onderste steen boven zou komen -- niet alleen terugnemen, maar daarbij zijn excuses ook aanbieden aan nabestaanden van de slachtoffers omdat ze zijn uitspraak serieus namen.