De naschemering van de Verlichting

Markies de Condorcet schreef een verhandeling over de geschiedenis in het licht van de Verlichtingsprincipes (Esquisse d'un tableau historique des progrès de l'esprit humain). Daarin stelde hij dat de islamitische theologie weliswaar helderder was dan de christelijke, maar in de praktijk tot zeer onvrije samenlevingen leidde. Hoewel de moderne Westerse rechtsstaat wortelt in de Verlichting, hebben we gaandeweg het kritische rationalisme ingeruild voor postmodern multiculturalisme. Vandaag staan we oog in oog met de gevolgen.

Het Humanistisch Verbond roept op tot vrijlating van Raif Badawi, die in zijn land pleitte voor liberalisme en religiekritiek. De Saoedische overheid veroordeelde Badawi tot 10 jaar gevangenisstraf en 1000 zweepslagen. Turkse leiders liepen mee in de herdenkingsmars van Charlie Hebdo, terwijl de Turkse overheid eerder pianist Fazil Say arresteerde: Say zou op Twitter de islam hebben beledigd. Ook moeten Turken op hun ID kaart hun religie specificeren; atheïsme is daarbij geen optie.

Nog geen week na Charlie Hebdo werden in België nieuwe aanslagen verijdeld. In Groot-Brittannië kregen kinderboekenschrijvers ondertussen het advies om niet over varkens te schrijven. Vorig jaar werd in het University College van Londen reeds een studieclub over Nietzsche verbannen. Tegelijkertijd scherpt Duitsland de wetten over godsdienstlastering aan. Demonstreren met posters over profeet Mohammed werd in Leipzig verboden omdat dit te kwetsend zou zijn. Bondskanselier Merkel deed hierbij een duit in het zakje door de Pegida-betogers tijdens haar nieuwjaarspeech van “vooroordelen” te beschuldigen. In Heemskerk haalde een schooldirectrice om dezelfde reden een Hebdo-poster weg. De betreffende docent moest de klassen langs om zijn excuus aan te bieden.

Wie de feiten op een rijtje zet, constateert dat de geest van de strijdbare Verlichting wegzakt. Het vermijden van confrontaties tussen verschillende groepen gaat inmiddels boven de vrijheid van meningsuiting. Tegelijkertijd keren jihadstrijders naar Nederland terug. Wie geen beveiliging à la Geert Wilders kan betalen zal eerder overgaan op zelfcensuur. Alle politici hebben het over Charlie Hebdo – toch praten zij om de botsing tussen islamitische en Westerse opvattingen heen. Terwijl dit thema feitelijk teruggaat tot de Verlichting en daarvoor. Al sinds Erasmus bestaat in Nederland een traditie van satire – katholieken en protestanten bespotten elkaar ten tijde van de verzuiling voortdurend. Toch leidde het nooit tot terreur. De aanslagen van vandaag de dag kunnen dus niet worden afgedaan als voortkomend uit “geestelijke gestoordheid” of “sociaal-economische ongelijkheid”. Er liggen religieuze oorzaken aan het geweld ten grondslag en de oplossing hiervoor is niet om leraren met excuses langs de klassen te sturen. Dan is Nederland hetzelfde land niet meer.

“When I am weaker than you, I ask for my freedom because that is in accordance to your principles”, schreef Frank Herbert, “When I am stronger than you, I take your freedom away because that is in accordance to my principles.” Het wordt steeds duidelijker dat de multiculturele tolerantie niet volledig wederzijds is. De Pegida-demonstraties moeten dan ook in dit licht worden gezien.

Meer over de Europese zelfcensuur in Avondland en Identiteit, dat eind deze maand verschijnt bij uitgeverij Aspekt.