De leegte van Nederland

Volkert van der Graaf, de man die Pim Fortuyn twaalf jaar geleden op het Hilversumse Mediapark doodschot, is sinds vorige week vrij. Dat blijft hij, zolang hij zich goed gedraagt (wat hij in gevangenschap deed), en niet weer ontspoort.

Marten Fortuyn, de broer van Pim, had herm graag gevraagd wat hem tot de moord heeft bewogen. Die vraag hoor je vaker, alsof Volkert daar zelf in zijn zeer summiere verklaringen niet heel erg duidelijk over is geweest. De moordenaar vond Pim Fortuyn, en vooral zijn opvattingen over de islam, een gevaar voor de Nederlandse samenleving. Ik denk niet dat je er meer (of minder) achter moet zoeken. Met dit motief moeten we het doen. Hoewel Volkert met zijn stupide daad de Nederlandse samenleving onnoemelijke schade heeft berokkend, zei hij daarmee precies wat hij dacht. Erger: hij handelde ernaar, met een ijzeren en voor Nederland - dat sinds de moord op Willem van Oranje in 1584 niet zoiets had gezien - ongebruikelijke consequentie.

Of Pim Fortuyn zo'n rechtlijnige figuur zou zijn geweest als hij minister-president was geworden, zullen we nooit weten. Die kans kreeg hij niet. Maar de persoonlijkheid van Pim was te complex om gelukkig te zijn in de Haagse politiek, waar permanent compromissen gesloten moeten worden. Hij had al moeite genoeg alle tegenstellingen in zichzelf in bedwang te houden. Vergeet niet dat Pim voordat hij kortstondig lijsttrekker werd van Leefbaar Nederland - At Your Service! - zijn diensten had aangeboden aan de PvdA, het CDA en de VVD. De dragers van het establishment zagen ervan af, zonder vriendelijk bedankje. Iemand die zich hoogstpersoonlijk opwerpt als redder van de natie (een verweesde natie, volgens Pim), wordt hier als een rare kwiebus gezien, een charlatan. Anderhalf miljoen Nederlandse kiezers dachten er in mei 2002 anders over, en stemden op de onthoofde LPF. Inderdaad een verweesde samenleving, met een elite die bij de begrafenisplechtigheid van de professor onder leiding van de twee weken eerder reeds afgetreden Wim Kok, de premier van alle Nederlanders, bevend via een achterdeur de Rotterdam kerk was binnengeslopen. Maar ook begrijpelijk gezien de schok. Het volk van Nederland had geen leider meer en heeft die nadien ook nooit meer gehad. (Voordien ook niet, want het brave Nederland heette allergisch voor 'sterke mannen' te zijn.)

Daarna begon het gevecht om de erfenis. De LPF kon dat niet zijn, omdat die zonder leider was en degene die wel zijn hoofd erbij hield (rechterhand Mat Herben) nou net niet tot de publieke verbeelding sprak. De vrijmetselaar Herben is wel verbeeld, in de film 06/05 van Theo van Gogh, maar in die verder best aardige film, die vooral van waarde is als uniek tijdsdocument, wordt de voormalige defensiewoordvoerde afschilderd als een sinistere lobbyist van de Amerikaanse wapenindustrie die Nederland de JSF wilde opdringen. Theo zag ze weleens vliegen en was niet vies van een complottheorie. Het meest succesvol was de inbraak in de linkse kerk door de VVD, die Ayaan Hirsi Ali bij de PvdA wegkaapte en er mooie sier mee dacht te maken. Dat deed de partij ook, bij een deel van de intelligentsia, precies dat deel wat slecht ligt bij de achterban van de VVD. De Nederlandse kleinburgers waren meer gecharmeerd van Rita Verdonk. En waar Ayaan met haar controversiële optreden de VVD en de hele Nederlandse samenleving onder stroom zette, werd 'ijzeren Rita' de stem van het volk. Ook Geert Wilders zat eerst nog bij de VVD, en kondigde samen met Ayaan 'een liberale jihad' af.

En, was die jihad een succes?

Nou nee. Ayaan verdeelde de VVD-gelederen tot op het bot en heeft Nederland alweer jaren geleden verlaten. De uit Somalië en de linkse kerk afkomstige ex-moslima had ook nooit het 'gat van Pim' kunnen opvullen. Rita Verdonk ook niet, daarvoor was zij te naïef en te dom. Wat haar niet verhinderde om een stemmentrekker te zijn. Het ging haar ook niet meer om de islam, maar om 'trots op Nederland'. Ook een thema van Geert, die de Nederlandse samenleving echter vooral door het 'islamofascisme' en te veel Marokkaanse boefjes (waar Pim in dark rooms plezier mee beleefde) bedreigd ziet. De liberale jihad leidde vooral tot een versplintering van de VVD, die nochtans onder Mark Rutte de grootste partij werd, en een wegkwijnen van de vertrouwde bestuurspartijen. Het 'jihad-gedeelte' was effectiever dan het liberale deel: voor zover Pim nog in beeld was, was dat in de vorm van nogal fascistisch ogende standbeelden (zie dat beeld in Rotterdam voor de Fortisbank, die er ook al niet meer is), en in de vorm van een erfenis waar allerlei hele en halve garen om streden. Daarentegen is de verstandige Mat Herben allang weer terug op het oude nest bij de VVD.

Geert Wilders dus niet. Hij splitste zich in 2004 af vanwege zoiets ongrijpbaars als een mogelijk EU-lidmaatschap voor Turkije en werkte gedisciplineerd aan zijn eenmanspartij. Hij mag claimen 'het gat van Pim' te hebben opgevuld, want voor de kiezers is hij ontegenzeggelijk het populistisch alternatief voor alles dat 'gevestigd' is en dat allang niet meer zo stevig op zijn sokkel staat als Pim in Rotterdam. De stad van Zadkine is door de grote beeldhouwer zelf met een gat uitgebeeld, en is blijvend verminkt door het bombardement van 1940 (ook al in mei). Maar dat volk van Nederland heet allergisch te zijn voor 'sterke mannen', en zou toch nuchter genoeg moeten zijn om de erfenis van Pim te nemen voor wat hij was (een dode man die in de lente van 2002 plotseling de volksgunst verwierf) en zich juist niet te wentelen in zelfbeklag. No nonsense was altijd het sterke punt van de tweede stad van Nederland: kein keloel, geen woorden maar daden, de lijfspreuk van Feyenoiord, de volksclub uit Rotterdam-Zuid.

Helaas.

Twaalf jaar na de moord op Fortuyn is nog steeds een flink deel van de Nederlandse kiezers, gauw zo'n anderhalf miljoen mensen, bereid op een eenmanspartij te stemmen van een charlatan die onmiskenbaar de weg kwijt is en louter ressentimentspolitiek bedrijft. Volkert van der Graaf had dit niet kunnen voorspellen, en zijn misdaad is er medeverantwoordelijk voor. Dat neemt niet weg dat al die burgers van Nederland die willens en wetens blijven sympathiseren met de PVV weleens bij zinnen zouden kunnen komen. Wie had twaalf jaar geleden kunnen denken dat er zoveel leeghoofden in Nederland zouden rondlopen? Ik niet. Ik vond de analyse van Pim dat het paarse Nederland 'verweesd' zou zijn altijd zwaar overdreven. Maar het succes van de valse profeet Wilders bewijst dat Fortuyn op dit punt meer gelijk had dan wie dan ook.