De kleine Zwitser eerst

Volgens Arnout Brouwers in de Volkskrant zijn Zwitsers net Europeanen, maar dan met een referendum. Helemaal juist. Hij had daaraan kunnen toevoegen dat het particuliere bedrijfsleven precies zo reageert. In economisch moeilijke tijden wordt er eerst geen nieuw personeel aangenomen. Daarna worden contractarbeiders en specialisten van buiten geweerd en moet het eigen personeel harder gaan werken. Tot ook dat niet meer gaat. Dan heeft het bedrijf zich uit de markt geprijsd doordat het eigen beschermde personeel ofwel te duur is geworden, ofwel zo zwaar belast is dat het zijn werk niet meer aankan. In het laatste geval kan er dan weer nieuw personeel worden aangetrokken. Maar het kan ook dat het bedrijf zover is gekrompen en zo eenvormig van geleverde producten is geworden, dat het voor de buitenwereld niet meer interessant is. Zwitserland lijkt daarvan als land van melk en honing te zijn gevrijwaard, maar als ik naar mezelf kijk moet ik vaststellen dat ik al heel lang niet meer in de Alpenconfederatie ben geweest. Op weg naar Italië vlieg je er zo overheen en een geheime bankrekening heb ik niet. Met dat laatste is het trouwens toch al voorbij. Half bekend Duitsland, van Uli Hoeness tot Alice Schwarzer, beleeft de coming out van een 'zelfgekozen' inkeerregeling. BN'ers kunnen dus hun borst natmaken.

Zwitsers zijn net mensen, en de uitslag (praktisch fifty-fifty) wijst erop dat ze net zo verdeeld zijn als de rest van de Europeanen. Met dit verschil dat ze buiten de EU staan en een explosieve kwestie als immigratiebeperking aan hun eigen bevolking durven voorleggen. Nu valt het met die 'durf' nogal mee. Niets is makkelijker dan gevoelige kwesties per referendum te laten beslissen. Dan weet de elite zich altijd gedekt door het eigen volk en kan de regering bij 'foute uitslagen' (zoals van afgelopen zondag) aan de buitenwereld zeggen dat ze het ook niet kan helpen. Het volk wil het zo, wij zijn democratisch en u niet. Al zal er nog heel wat Rijnwater van de gletsjers moeten stromen voordat de 'wil van het volk' ook echt wet is. Daarbij zal het Zwitserse bedrijfsleven op uitzonderingen blijven aandringen, en de Zwitserse stadsbevolking zich in toenemende mate ergeren aan die 'oer-Zwitsers' op het platteland die met hun onverstaanbare dialect en handbogen uit de appeltijd van Wilhelm Tell alle vooruitgang denken tegen te houden. Want de uitslag (praktisch fifty-fifty) zegt het al: van nationale consensus, laat staan nationale solidariteit, is geen sprake. Zulke 'solidariteit' komt alleen in besloten gemeenschappen voor, wat meteen verklaart waarom ze er in Zürich, Basel, Lausanne en Genève anders over denken dan in Altdorf of Ticino. Niks geheimzinnigs of irrationeels dus, de voorstanders van de immigratiebeperking voeren ook in het soevereine Zwitserland een achterhoedegevecht (zeker tegenover de EU waar de burgers nu al veel meer Lebensraum tot hun beschikking hebben).

Met liberalisme of vrijheid heeft het Zwitserse voorstel tot immigratiebeperking dus weinig te maken. Het zal eerder de economische mogelijkheden van de Zwitsers die verder willen bemoeilijken. Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens, maar de wijzers van de klok kennen ook maar één richting: vooruit. In die zin zorgen economische en technologische ontwikkeling voor een historische onomkeerbaarheid. Zwitserland kan zich wel willen losmaken van de wereld om haar heen, maar die trekt zich daar niks van aan, en uiteindelijk zullen 'de besten onder de Zwitsers' (de kosmopolieten en de internationaal georiënteerden) aan het langste eind trekken. De uitslag van dat Zwitsers referendum, een nipte overwinning voor de 'echte Zwitsers' die binnenkort in de minderheid zullen zijn, laat dat mooi zien. Wat overigens de woede bij de 'ware Nederlanders', de 'ware Finnen', en de 'ware Fransen', die bij een referendum eenmalig zestig procent zouden scoren, maar in werkelijkheid allang een minderheid zijn, nog groter maakt. De waarheid is dat mensen zich het meest met hun eigen natie identificeren, maar zich daar ook het meest aan ergeren. Vandaar alle klaagzangen over het 'verraad' van al diegenen die ook weleens over de bergen kijken en aan de eigen omgeving willen ontsnappen. Vrijhandelaren bijvoorbeeld, die desnoods hun ziel en zaligheid verkopen voor een klein gewin.

In Nederland zijn zulke kooplieden van oudsher een vast onderdeel van de nationale identiteit. Net als dominees, die ooit de soevereiniteit in eigen kring benadrukten, maar als vrijgemaakte en oecumenische doorbraakdenkers nog maar weinig van anti-immigratievoorstellen willen weten. Als de dominee en de koopman het zo met elkaar eens zijn, is de nationale consensus verzekerd en hoeven we in Nederland zo'n referendum helemaal niet te houden. Wij zijn mentaal, intellectueel en democratisch allang verankerd in de grote wereld, al zijn er altijd kleine en soms bozige burgers die er anders over denken. Dat mag, maar maakt verder weinig uit. De klok tikt door, óók als het een tikkende tijdbom is. Mocht die ontploffen, wat God verhoede, en tot een nationale revolte leiden, dan is 'het eigene' daar het eerste slachtoffer van. 'Het eigene' wordt belichaamd door grote mannen die tot de nationale verbeelding spreken, niet door de 'kleine man', die altijd de verliezer zal zijn van de geschiedenis die nooit bij de eigen grenzen halt houdt. Ook in Zwitserland niet.