De grootste bondskanseliers

Vreemd is die keuze voor Schmidt overigens wel. Tijdens zijn kanselierschap (1974-1982) beleefde de Bondsrepubliek geen bijzondere keerpunten. Schmidt mag dan een gigant zijn geweest, maar hij strandde in 1982 op links-radicale tegenstand in zijn eigen SPD, terwijl hij in 1974 aan de macht was gekomen na het gedwongen terugtreden naar Willy Brandt als gevolg van een spionageschandaal. Brandt (1913-1992) was ook volop in het nieuws. Op de ARD-televisie was op 18 december een aparte 'Brandt-nacht' te zien omdat de vroegere kanselier onder de naam Herbert Frahm exact honderd jaar geleden als buitenechtelijk kind in Lübeck ter wereld kwam. Willy Brandt was zijn verzetsnaam (hij week in de jaren dertig naar Scandinavië uit en verbleef tijdens de oorlog in Noorwegen). Als burgemeester van West-Berlijn maakte hij de bouw van de Muur mee (1961), en ook het bezoek van - 'Ich bin ein Berliner' - John F. Kennedy in 1963. Het kanselierschap van Brandt duurde maar vijf jaar (1969-1974), maar in die tijd ontwikkelde hij wel de Ostpolitik en maakte hij zijn beroemde knieval in het getto van Warschau (1970). Het historisch belang van Brandts kanselierschap was ongetwijfeld groter dan dat van Schmidt, hoewel met beide grote mannen nogal gedweept wordt. Te veel naar mijn smaak. Beide kanseliers wordt meer eer bewezen door ze kritisch te waarderen.

De strijd om het belangrijkste kanselierschap gaat volgens mij tussen Konrad Adenauer en Helmut Kohl, beiden van de CDU. Konrad Adenauer was de eerste kanselier van de Bondsrepubliek (1949-1963) en hij wordt doorgaans ook als de grootste gezien. Onder hem vond de Westbindung plaats, de verankering in westerse samenwerkingsverbanden als de NAVO (1955) en de EGKS (1951) en EEG (1957). Ook was er de verzoening met erfvijand Frankrijk (1963). De Duitse deling kon hij echter niet tegenhouden, en het verhaal gaat dat Der Alte, die uit het Rijnland kwam en weinig van Pruisen moest hebben, dat ook niet erg vond. Als hij in de trein naar Berlijn de Elbe overstak, deed hij de gordijnen dicht: 'Jetzt fängt Asien an.' Dan is Europa wel erg smal.

Daarom zet ik Helmut Kohl op de eerste plaats. Zijn kanselierschap (1982-1998) duurde niet alleen langer dan dat van Adenauer, die Kohl mateloos bewonderde, maar hij drukte na de val van de Berlijnse Muur in 1989 ook de Duitse eenheid door en legde in Maastricht in 1991 de basis voor de euro. Die mag dan nu niet populair zijn, historisch gezien zorgde hij er wel voor dat de band met Frankrijk onomkeerbaar werd vastgelegd. In de jaren tachtig had Kohl ook al voor de plaatsing van Amerikaanse middellange-afstandsraketten gezorgd, een besluit waarvoor Schmidt zich sterk had gemaakt maar over was gestruikeld. Dat heeft Schmidt, die uit de mediastad Hamburg kwam en zichzelf veel intelligenter en kosmopolitischer vond dan de provinciale Kohl (der Riese aus Mainz), nooit kunnen verkroppen. Ook Angela Merkel kan niet op de goedkeuring van Schmidt rekenen: 'te veel DDR, te weinig Europa'.

De strijd om de derde plaats gaat voor mij tussen Brandt (SPD) en Merkel (CDU). Ik kies voor Merkel (2005-heden), hoewel haar kanselierschap nog gaande is en in september met een grote verkiezingsoverwinning werd bevestigd. Brandt spreekt als historische figuur misschien meer tot de verbeelding, maar met haar DDR-achtergrond symboliseert Merkel het nieuwe Duitsland van Oost en West en met haar aanpak van de eurocrisis is zij de machtigste staatsvrouw in Europa geworden. Ze is (hoewel domineesdochter) bovendien prettig onsentimenteel, waar Brandt nog weleens de emoties wilde bespelen. Dat zorgt voor het volgende lijstje:

1 Helmut Kohl

2 Konrad Adenauer

3 Angela Merkel

4 Willy Brandt

5 Helmut Schmidt

Dan zijn er ook nog drie 'mindere' bondskanseliers. Op zes zet ik Gerhard Schröder (1998-2005), hoewel hij waarschijnlijk de meeste fouten maakte. De man was een Machtmensch en demagoog. Zijn verzet tegen de plannen van George W. Bush om Irak binnen te vallen, deed het in eigen land goed, maar zorgde ook voor een ernstige crisis in de betrekkingen met Amerika. Hij zinspeelde ook op een 'Duitse weg'. Dan zit je voor mij altijd fout. Ook de betekenis van zijn Agenda 2010, een economische hervormingskoers waaraan nu het economisch succes van Duitsland wordt toegeschreven, wordt overdreven. Daar was een hopeloze eerste termijn als bondskanselier aan vooraf gegaan. Maar Schröder (SPD) wist wel de verschrikkelijke Oskar Lafontaine, die nog even minister van Financiën was, naar het tweede plan te dringen en stond aan het hoofd van de meest linkse regering die de Bondsrepubliek heeft gehad. De Grünen maakten net als 'de generatie van '68' voor het eerst hun opwachting in het regeringskasteel, en daarin zit Schröders voornaamste betekenis. Maar als kanselier liep hij in zijn tweede termijn wel de Groene voorman Joschka Fischer voor de voeten, die zich van rebel tot voorbeeldig minister van Buitenlandse Zaken ontwikkelde. Onder Rot-Grün kwam ook voor het eerst de Bundeswehr in actie, tijdens de Kosovo-oorlog in 1999. 

Tot slot twee tussenpausen, Ludwig Erhard (1963-1966) en Kurt Georg Kiesinger (1966-1969), beiden van de CDU. Erhard geldt als ontwerper van de Soziale Marktwirtschaft en gezicht van het naoorlogse Wirtschaftswunder. Hij was een succesvol minister van Economische Zaken, en als persoon ongetwijfeld van historisch belang, maar zijn kanselierschap was een teleurstelling. Konrad Adenauer liet ook niet na te laten merken dat hij hem eigenlijk niet geschikt vond, een minder plezierig trekje van der Alte (hij zou in 1967 op eenennegentigjarige leeftijd overlijden) dat we ook bij Helmut Schmidt zien. En Schmidt leeft nu al vier jaar langer en kan met zijn bijtende commentaren (Schnauze) het zijn opvolgers nog steeds lastig maken.

Over het kanselierschap van Kiesinger is niemand enthousiast. Maar hij leidde wel een Grosse Koalition met de SPD en zorgde zo voor de overgang naar een nieuw, linkser, tijdperk. En niet onbelangrijk: Kiesinger was een oud NSDAP-lid, een keurige nazi waarvan er in de Bondsrepubliek (anders dan in de DDR) veel weer snel carrière hebben gemaakt. Ook met zulke mannen moest het naoorlogse Duitsland in het reine komen. In die zin staat ook het kanselierschap van Kiesinger voor een verzoening. Maar dat wordt nooit hardop gezegd. Daarom staat hij bij mij op de achtste en laatste plaats, dan kan hij op toekomstige historische ranglijstjes altijd nog een plekje stijgen.

Lijkt me een mooie gedachte voor onder de kerstboom.