De geest van Luns is er niet meer

Interessante column in de Volkskrant vandaag van collega Paul Brill, onder de kop Merkel, Sarkozy en de geest van 1961. Eerst dacht ik even dat het over de bouw van de Berlijnse Muur zou gaan, deze maand vijftig jaar geleden. Maar naar aanleiding van het treffen van Angela Merkel en Nicolas Sarkozy, die deze week (niet voor het eerst) de vorming van een 'economische regering' in Europa voorstelden die dan door de Belgische EU-president Herman van Rompuy mag worden geleid, bracht Brill de plannen van Charles de Gaulle in herinnering. De Franse president deed in 1961 voorstellen voor de vorming van een soort politieke unie op Europees niveau, waarbij 'de vaderlanden' (lees: Frankrijk en het mede onder Franse curatele staande West-Duitsland) het voor het zeggen moesten krijgen. De generaal kreeg daarvoor onmiddellijk de steun van Konrad Adenauer, want de bondskanselier was gevoelig voor de twijfels die de Franse president had geuit over de bereidheid van de nieuwe Amerikaanse president John F. Kennedy om nog in te staan voor de veiligheid van West-Europa (niet onbegrijpelijk: de Amerikanen deden niks tegen de bouw van de Muur, en het 'Ich bin ein Berliner' sprak Kennedy pas in 1963 uit, toen de Muur er al bijna twee jaar muurvast stond).

De Gaulle en Adenauer hadden gedacht dat de rest van de EEG-leden, toen nog met zes, wel zouden instemmen met hun plannen. Maar de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns stak er een stokje voor. Hij pleitte niet alleen voor Britse deelname aan Europa (begrijpelijk, want zonder Groot-Brittannië stelde West-Europa militair helemaal niks voor en Luns wilde niet dat de NAVO en de band met Amerika in het gedrang zouden komen), maar hij pleitte ook voor sterkere federale instellingen omdat hij bang was dat Nederland in zo'n gaullistisch 'Europa van de vaderlanden' door permanente Frans-Duitse onderonsjes overlopen zou worden. Luns, toen nog een jonge man, hield zijn verzet een jaar lang vol, waarna de Belgen hem volgden, tot grote ergernis van Der Alte (Adenauer). Dat verzet maakte Luns in eigen land mateloos populair, zoals Luns ook in het buitenland bewondering afdwong (zie de foto, waarbij president Nixon en koning Boudewijn van België luisteren terwijl Luns aan het woord is). Zelfs De Gaulle begreep de positie van Luns, al wees de generaal wel op inconsistenties. Zo maakte Nederland zich sterk voor Britse toetreding tot de EEG waartegen De Gaulle 'non' zou zeggen, terwijl de Britten niks moesten hebben van de federale voorkeuren van Nederland. Luns zat daar niet mee. Hij handelde in het Nederlandse belang (zoals De Gaulle in het Franse).

Waarom is deze episode van vijftig jaar geleden ook nu nog belangrijk? Niet omdat Frankrijk en Duitsland nog steeds de gang van zaken in Europa willen bestieren (al is het Duitse gewicht nu veel groter geworden). Het is eerder zo dat de verschillende opvattingen tussen Merkel en Sarkozy over hoe zo'n 'economisch bestuur' eruit moet zien Europa verlammen, terwijl de EU bovendien uit veel meer kleine landjes bestaat die allemaal hun eigen belangen bewaken (zelfs Finland opereert in de kantlijn los van de rest). Mijn punt is dat Nederland geen Luns meer heeft, een grote persoonlijkheid met een helder idee van de positie van Nederland in de wereld (en Europa), en hoe die in internationaal gezelschap vorm te geven. Luns kon 'nee' zeggen, desnoods tegen de hele wereld in, dat een jaar volhouden, en toch voor een internationalist doorgaan en twaalf jaar secretaris-generaal van de NAVO worden. Hij liet zich ook niet verrassen door Frans-Duitse onderonsjes. Kom daar nu eens om, met een minister-president die zich bij de steun voor Griekenland € 50 miljard 'vergist' en helemaal niet kan duidelijk maken wat nu de Nederlandse positie in het Europese miljardenspel is. Steunen wij nu Duitsland? Willen wij dat de euro blijft? Zijn wij voor 'méér Europa'? Wordt Nederland nu 'Nederlandser' of juist niet? We weten het niet, omdat de Haagse politiek het ontwend is om zelf standpunten in te nemen en zich telkens verkijkt op de machtsverhoudingen in Europa en waar onze europartners werkelijk mee bezig zijn. Met zo'n politieke elite is het een illusie te denken dat Nederland op eigen houtje in Brussel nog iets kan afdwingen, laat staan dat Nederland mentaal nog tot een zelfstandigheidspolitiek in staat is. Dat is passé en iedereen die denkt dat Nederland nog tot het Luns-tijdperk kan terugkeren, of uit de euro kan treden om zelfstandig verder te gaan, bedriegt zichzelf.