De financiële positie van de wereld is zeer gevaarlijk - als dat niet goedschiks gecorrigeerd wordt, dan kwaadschiks

Lex Hoogduin, hoogleraar Monetaire Economie aan de Universiteit van Groningen en Coen Teulings, hoogleraar Economie aan de Universiteit van Cambridge hadden in Buitenhof op 19 april een discussie hoe de financiële toekomst van de Europese Unie, EU, er uit ziet. Hoogduin was jarenlang hoofdeconoom van Robeco en drie jaar lid van de Raad van Bestuur van De Nederlandse Bank. Hij gold in 2011 als de opvolger van toenmalig president Nout Wellinck. Hoogduin is het tot zijn verbijstering toen niet geworden, maar Klaas Knot. Hoogduin zag Knot in feite als zijn opvolger bij DNB maar niet als zijn concurrent voor de hoogste functie. Er werd gemompeld dat Mark Rutte de benoeming heeft gedwarsboomd. Naar mijn inschatting is het toen niet een kwestie geweest dat karakters niet bij elkaar zouden passen of iets in die trant, maar een kwestie van wezenlijk andere benadering van het monetaire beleid. Ik acht Hoogduin één van de meest interessante economen die we in ons land hebben; hij was naar mijn mening goed geweest op de hoogste functie bij DNB.

Hoogduin heeft een wat afwijkende visie op economie. Hij is een liefhebber van de zogenaamde Oostenrijkse School van Friedrich Hayek (1899-1992) en Ludwig von Mises (1881-1973). Hun denkbeelden komen er op neer dat er geen maakbaarheid is van de economie. Ze geloven niet in de kwantificeerbaarheid en de wetmatigheden in de economie. Ze kijken veel meer naar de economie als proces en ze geloven niet in trends naar een financieel evenwicht. Economie is geen wiskundig meetbare wetenschap, beter is logica toe te passen. Ze zien deflatie niet als een ernstig gevaar.

De Bank for International Settlement, BIS, deed in 2015 onderzoek naar 'The costs of deflation' voor met name de deflatie in Japan (!) en vonden geen negatieve correlatie ten opzichte van de economische groei. De BIS-aanbeveling was om schulden te beperken en alleen schulden aan te gaan van uitstekende kwaliteit. Vertrouw er niet op dat toekomstige economische groei de schulden zal verdampen. Deze aanbevelingen worden op grote schaal in de wind geslagen. Hierdoor ontstaat volgens Hoogduin een levensgevaarlijke situatie van overmatige schulden. Deze visie blijft (onterecht, wat mij betreft) onderbelicht. Het monetair beleid is volgens Hoogduin onderdeel van de kwaal. Een oplossing is daardoor niet goed mogelijk: het monetair beleid is grenzeloos en kent sinds de jaren ‘70 geen anker meer toen de koppeling aan het goud, de Gouden Standaard, na de Tweede Wereldoorlog werd losgelaten.

Hoe komt dit? De Verenigde Staten werd de dominante kracht na de Tweede Wereldoorlog met de zogenaamde neo-klassieke school, die haaks staat op de Oostenrijkse School. Coen Teulings is een typische vertegenwoordiger van de neo-klassieke school, de school die geen grenzen kent ten aanzien van monetaire financiering. Oud-president van de Europese Centrale Bank Mario Draghi is ook een liefhebber van de neo-klassieke school. Hij heeft de euro ‘whatever it takes’ gesteund met overmatige schulden met name ten behoeve van Zuid-Europese landen waarbij de rente kunstmatig extreem laag gehouden is, de negatieve reële rente. Dit is ongezond want je eet als het ware al je kapitaal op. Het is niet alleen ongezond voor het financiële bestel van de EU, maar voor vele bevolkingsgroepen, pensionado’s en spaarders niet in de laatste plaats.

De mondiale schuld die thans ontstaan is beloopt 255.000 miljard dollar, gebaseerd op “vertrouwen” dat dit ooit terugbetaald zal worden. Om een financiële catastrofe af te wensen is volgens Hoogduin een hervorming nodig van het totale mondiale monetaire bestel. Dat zal een technocratische exercitie moeten worden, die er echter niet zal komen. Er is immers geen mondiale regering die een dergelijke ‘resetting’ zou kunnen voorschrijven en er bestaat evenmin een gedeelde analyse om een dergelijk proces in werking te zetten.

Maar zaken die niet houdbaar zijn zullen ooit gecorrigeerd worden. Als het niet goedschiks gebeurt, dan kwaadschiks. Te vrezen valt bij het continueren van het bestaande monetaire beleid dat dit laatste zal plaatsvinden, het tijdstip is nog onbekend, maar naar mijn mening is wel duidelijk dat de laatste twee maanden dit tijdstip rap dichterbij is gekomen. De turbo is er opgezet. Als de verhalen die verteld worden niet meer geloofwaardig zijn, treedt een correctie op. Het wordt vertaald naar bevolkingsgroepen die in opstand kunnen komen.

Coen Teulings was van 1 mei 2006 tot 1 mei 2013 was hij directeur van het Centraal Planbureau (CPB) en hij huldigt dus een kwantitatieve benadering. Helaas kan niet gezegd worden dat de CPB-projecties veel hout snijden, ‘the proof is in the eating’. Teulings meent in het NRC van 20 april dat wij een voorbeeld moeten nemen aan Japan: een land met een zeer oude bevolking, net als Nederland en Italië. Japan heeft een staatsschuld van 238% en dat gaat volgens Teulings prima. Volgens Teulings zijn de vigerende staatsschulden in de EU geen enkel probleem. Italië kan de staatsschuld gerust nog veel verder laten oplopen, nu 135%, terwijl 60% van het BNP de maximale norm is. Teulings is aanhanger van monetair financieren, de geldpomp, ‘whatever it takes’.

Hij raadt ons aan ‘niet zo calvinistisch te zijn.’ Dat is een vrij matig advies aan calvinisten en zijn monetaire ideeën acht ik niet verantwoord. De Japanse situatie lijkt in de verte op de Nederlandse situatie maar is in de kern onvergelijkbaar met ons land en Europa. Japan heeft een monocultuur met een bevolking die heel veel vertrouwen heeft in de regering, anders dan Nederland waar bescheiden vertrouwen bestaat in de eigen regering en pensionado’s die een uittreding uit de EU wensen. Alles hangt op vertrouwen.

Ik ben vorig jaar met een institutionele belegger bij grote Japanse vermogensbeheerders langs geweest. Ze zijn extreem bezorgd over de Japanse economie en financiële constellatie, inclusief staatsschuld. Bovendien is de berekeningswijze van de Japanse staatsschuld geheel anders dan de Europese manier. De feitelijke staatsschuld is geen 200% maar aanzienlijk minder, gecorrigeerd. Teulings vergelijkt appels met peren. De Bank of Japan moet voortdurend staatsobligaties opkopen om de rente laag te houden. Op enig moment kan dat fout gaan. Japan is niet te benijden.

De financiële positie waarin de wereld thans in is komen te verkeren is buitengewoon gevaarlijk. Mocht een tweede Corona crisis van nog omvangrijker aard zich voordoen, die de economie nog veel verder aantast, dan kan het rente instrument niet worden ingezet, want die is al negatief. Verdere omvangrijke monetaire financiering bij een mondiaal geërodeerd vertrouwen grenst aan idiotie. Maar volgens Coen Teulings mag dat geen enkel probleem zijn....