De Europese droom in duigen

De theatergroep maakte het stuk in opdracht van HOUSE on FIRE, een netwerk van tien Europese theaters en festivals die hun programmering en productie baseren op de gedachte dat kunst een essentiële rol speelt in communicatie tussen mensen en de ontwikkeling van gedachtes over problemen in de hedendaagse samenleving.

Zoals vaker bij de Warme Winkel, gebruikt de voorstelling het proces van de productie als kapstok voor haar bespiegelingen op de uitgangspunten: wat is Europese solidariteit, en Wie is er solidair met wie?

In het stuk zijn de vier spelers – Ward Weemhoff, Vincent Rietveld, Marja van Vlijmen en Maria Kraakman – zogenaamd elders in Europa, en sturen en becommentariëren ze wat we te zien krijgen via een Skype-verbinding. Reden hiervoor is simpele geldbesparing: de duizenden euro’s die ze niet uitgeven aan hotels en vervoer liggen in een glazen pot op het podium en zijn bestemd voor de lokale kunstenaars die deze avond voor het lokale publiek gaan optreden. ‘Local is the new global’, wordt er met lichte vermoeidheid geroepen vanaf het scherm en het is niet het laatste cliché dat ons die avond wordt toegeworpen.

In een pijnlijke performance toont ‘de meest veelbelovende kunstenaar van Nederland’ (van een fiks aantal jaren terug, dat dan wel) hoezeer de zelfverklaarde onafhankelijkheid van artiesten een farce is: voor een beetje geld (de schoorsteen moet immers roken, nietwaar?) overschrijdt de kunstenaar (gespeeld door Ward Weemhoff) gaandeweg zijn grenzen, en die van het publiek. Het is ongemakkelijk te kijken naar de publieke vernedering van iemand die door de dynamiek van de harde werkelijkheid verworden is tot een marionet – laag na laag is afgepeld, tot er niets meer is overgebleven.

Heel anders is de opstelling van een van de grootste en pijnlijkste clichés in de Europese kunstwereld: de Roma-muzikanten. Een smoezelig echtpaar (Ward Weemhoff en Maria Kraakman) bespeelt het publiek met een instrument, een baby en een handvol plastic bloemen. Schaamteloos worden de blasé toeschouwers emotioneel gechanteerd en zelfs fysiek geïntimideerd: van de hen door Europa toegekende plek aan de onderkant van de samenleving maken ze een troon van verbittering, van waaraf ze ons uitschelden en waarmee ze zichzelf het recht toekennen op een grotere deel uit de pot dan hun ruggegraatloze Nederlandse kunstenaarscollega. Ondertussen beschouwen de geldschieters vanaf het scherm het geheel met een vanzelfsprekend Westerse superioriteitsgevoel, waarmee alle emotie gereduceerd wordt tot een holle onvermijdelijkheid – zo zijn ze eenmaal, ach gut.

Tussendoor is er een even weergaloze als oeverloze toespraak van een vertegenwoordiger van HOUSE on FIRE (Vincent Rietveld), geheel opgebouwd uit gemeenplaatsen die inderdaad te horen zijn in alle toespraken die worden gehouden bij alle gesubsidieerde culturele evenementen. Met venijnig plezier wordt er gebeten in de hand die ze voedt.

De voorstelling – waarin uiteraard nog veel meer gebeurt – is niet onverdeeld gunstig ontvangen. De theatergroep is beschuldigd van gemakzucht en ideeënarmoede. Maar het heeft wel weer bereikt wat het wilde: een discussie losmaken over wat kunst is, over de onwrikbaarheid van beelden die we ons in Europa over elkaar hebben gevormd, en over de rol die we als apathisch publiek, op zoek naar vermaak, daarin spelen.

Op hun eigen Facebook-pagina plaatst de Warme Winkel vernietigende recensies naast lovende besprekingen. ‘De voorstelling roept een enorme controverse op waar we vanaf de zijlijn toch ook wel een beetje van genieten.’ Er wordt weer even nagedacht. Mission accomplished.