Terug naar af?

Komende donderdag (dus vorige week, red.) zal de Europese Centrale Bank (ECB) haar te voeren monetaire beleid uit de doeken doen. Hoewel dat, zoals gewoonlijk, mogelijk alleen de komende maanden zal betreffen, liegen de speculaties er niet om.

Wat mij aan deze voorspellingen stoort, is het geregeld daarmee gepaard gaande idee om de koers van de centrale banken van de VS, Groot-Brittannië en Japan te volgen. Deze koers berust op drie pijlers: de drukpersen leveren de banken, vrijwel zonder kosten, elke gewenste hoeveelheid liquiditeit; het monetaire beleid richt zich op devaluatie van de nationale munt; en de regering, die met een torenhoge staatsschuld te kampen heeft, blijft door de ongebreidelde aankoop van staatsobligaties een faillissement bespaard.

Wat het eerste punt betreft, zijn er nauwelijks verschillen tussen de ECB en de drie andere centrale banken. Wat de twee andere punten betreft, schiet de ECB om structurele en politieke redenen duidelijk tekort. In beginsel lijkt de koers van de Fed en de Bank of England succes te hebben. Janet Yellen, de nieuwe chef van de Fed, heeft reeds aangekondigd de modus 'monetaire crisis' te wijzigen; haar Britse collega, Mark Carney, zal haar binnenkort moeten volgen. In Japan zal dat echter nog niet mogelijk zijn; daar lijkt de crisis onoverkomelijk.

Wat ik mij nu afvraag: is het niet van belang of, bij een beoogde terugkeer naar een normaal monetair beleid, de staat en de banken over een solide fundament beschikken? Het is wél van belang, omdat economische groei zonder gestructureerd concurrentievermogen en zonder voorwaarden voor de staat en de financiële sector onmogelijk is.

Momenteel is de situatie zo: de centrale banken vervangen de niet-functionerende geldmarkt, maken een einde aan de sturende functie van rente en zorgen ervoor dat het kapitaal terechtkomt waar het zonder hun toedoen nooit en te nimmer terecht was gekomen: namelijk in de staatskas.

Ik kan mij simpelweg niet voorstellen dat dergelijke ontwikkelingen op lange termijn positief voor de groei en de welvaart van een samenleving kunnen zijn. De gevolgen van deze politieke besluiten bevestigen dat: banken hoeven zich veel minder met concurrentie bezig te houden, omdat het monetaire beleid, praktisch zonder risico's, lucratieve spelletjes met staatsobligaties toestaat. De meest recente cijfers over dalende kredietvermogens van de commerciële banken, vooral in het zuiden van Europa, staven dat.

Voor de regeringen wordt de dwang tot een solide begrotingsbeleid opgeheven, omdat zij elke behoefte aan financiering van de door de staat gedomineerde kapitaalmarkt gedekt krijgen. De almaar groeiende staatsschulden bewijzen dat. Maar dat is niet alles: de door de centrale banken beschikbaar gestelde onbeperkte liquiditeit, in combinatie met het 0%-rentebeleid, heeft de vermogensprijzen genadeloos omhoog gedreven. Dat geldt voor de vastgoedmarkt, maar ook voor de aandelenmarkten in de VS en Groot-Brittannië. Niemand kan serieus ontkennen dat het gevaar van luchtbellen op de vermogensmarkten de afgelopen jaren duidelijk voelbaar is toegenomen.

Afgezien van het feit dat degenen die over eigen vermogen beschikken van een dergelijke ontwikkeling profiteren, waardoor de ongelijke verdeling van rijkdom aldus nóg groter wordt. Maar hoe willen politiek en centrale banken eigenlijk reageren wanneer zo'n luchtbel springt?

Het is nauwelijks te verwachten dat de banken dan over een solide fundament zullen beschikken, wanneer hun balansen, als nooit tevoren, volgestopt zitten met staatsobligaties. Evenmin ligt het in lijn der verwachting dat de centrale banken hun debiteuren, de banken, in de kou zullen laten staan, omdat anders de vereiste staatsfinanciering in gevaar zou komen. En: de regeringen zelf zouden in een dergelijke crisissituatie absoluut geen speelruimte hebben. Gezien hun torenhoge schulden zou het niet realistisch zijn aan te nemen dat de markt de noodzakelijke middelen ter beschikking zou stellen om een faillissement van de staat te voorkomen.

Met andere woorden: het miserabele spel van de afgelopen jaren zou helemaal opnieuw moeten beginnen. De markt zou opnieuw buitenspel komen te staan, en staten en banken zouden door de centrale banken kunstmatig overeind worden gehouden. Dan zou het monetaire beleid opnieuw de oorzaak van speculatie, groeiende staatsschuld, toenemende sociale ongelijkheid en een gevaar voor de politieke stabiliteit zijn.

'Terug naar af' is simpelweg geen oplossing. Wij moeten op orde brengen wat de recente crises heeft veroorzaakt. Twee zaken: de overheidsfinanciën dienen een robuust fundament te hebben. Zij dienen minimaal bestand te zijn tegen een stijgende rente, opdat er geen oncontroleerbaar risico voor de financiële situatie ontstaat.

De banken moeten hun bestaansrecht opnieuw aan hun klanten ontlenen, en niet aan overheidsfinanciering. De centrale banken moeten zich weer op hun werkelijke taken concentreren en de financiering van staat, economie en banken overlaten aan de geld- en kapitaalmarkten.