Column Frits Bosch: de superrijken worden absurd rijk, het marktsysteem faalt, maar er is niets anders

“Het liberale verhaal, het marktdenken, die VVD mentaliteit: het is over de datum. We snakken naar iets anders. Het is tijd voor een optimistischer en vrolijker verhaal. En als ik zeg: ‘het gaat om de zorg en het onderwijs’, dan wordt gezegd, ‘nee, het gaat om het systeem, de grote bedrijven’. Ik zeg u: we kunnen de macht van het marktdenken breken”, zei partijleider Lodewijk Asscher op 17 november 2018 en hij heeft het sindsdien herhaald.

Hoe kijken we tegen deze uitspraak aan? Zoals altijd: eerst de feiten te beginnen met het marktsysteem. De mondiaal rijksten zijn de laatste twintig jaar nog veel rijker geworden. In 2000 bezaten de vijftien rijksten volgens het blad Forbes 350 miljard dollar. Dat is gemiddeld 23,3 miljard dollar per persoon. In 2018 is dat vermogen gegroeid tot 1000 miljard dollar, dat is 66,7 miljard dollar per persoon. In achttien jaar tijd zijn de superrijken drie keer zo rijk geworden, ze hebben per persoon 47,4 miljard dollar erbij gekregen, 2,6 miljard dollar per jaar.

Waardoor kunnen deze mensen zo over-the-top rijk worden? Het komt door het marktsysteem waarin wij leven. Vele van de vijftien hebben iets moois verzonnen op het gebied van IT (Jeff Bezos en Mark Zuckerberg bijvoorbeeld) en ze weten dat mondiaal uit te venten met een gigantisch multiplier effect. Maar niet alleen zij, beleggers plaatsen hun vermogens op de beurs en die doet de rest. Laat je vermogen op de beurs voor je werken. Het verband tussen ‘zweetdruppels’ en inkomen en vermogen is door IT, globalisering en marktmechanisme goeddeels verloren gegaan. De "Olifant grafiek" van Lakner en Milanovic (Wereldbank paper, 2013) toont de verdeling van de mondiale inkomsten sinds de val van de Berlijnse muur. De sterke groei van China en India vormen een deel van de olifant, waardoor de ongelijkheid deels is afgenomen. Maar toch doet de mondiale 1 procent van de wereldbevolking, de absurdrijken, de slurf van de olifant steeds verder oprichten. Het systeem lijkt op hol geslagen en de olifant erbij.

Inmiddels is de slurf steeds langer geworden waardoor de olifant is overgegaan in een Brontosaurus met een hele lange nek. De inkomensverschillen zijn steeds groter geworden. De top 1 procent vangt 27 procent van de groei van het totale inkomen en het wordt snel meer. Het kapitalisme dreigt uit z’n kracht te groeien en steeds onrechtvaardiger te worden. Dit is een ontwikkeling die vele economen onderkennen. Het marktsysteem werkt, maar het systeem wordt bedreigd door zichzelf. Het is nog niet gelukt om het systeem van vrije marktmechanisme, effectief aan banden te leggen om een rechtvaardiger uitkomst te genereren.

Asscher maakt een goed punt wat betreft de onrechtvaardigheid van de uitkomst van het marktsysteem. De decadentie neemt toe. De VVD heeft naar mijn mening steeds ‘de grote bedrijven’ laten prevaleren. Overigens zonder resultaat, want Unilever is vertrokken, Shell lijkt dit voorbeeld te volgen. “De helft van de grote bedrijven denkt na over een vertrek uit Nederland. Ze maken zich namelijk zorgen over ons ondernemingsklimaat” (KPMG). Mark Rutte heeft steeds welvaart boven welzijn geplaatst en hierin ben ik het met Asscher eens.

Maar ‘de macht breken van het marktdenken’ zal niet zo gauw lukken. Het marktsysteem staat aan de basis van onze hele maatschappij en het is tot op heden het meest rechtvaardige systeem dat er bestaat. Socialisme en communisme zijn in de historie uitvoerig geprobeerd, maar telkens heeft het geleid tot ultieme onrechtvaardigheid, achterstelling, onderdrukking en grootschalige moord. Het is niet te hopen dat Asscher ons daarheen leidt als hij de macht grijpt. Opvallend is dat Asscher ons compleet in het ongewisse laat naar welk systeem hij dan toe wil als hij het marktsysteem weg wil hebben. Heer Asscher, vertel ons dat eens! Boeiend!

Dan nu Asscher’s “Het is tijd voor een optimistischer en vrolijker verhaal.” Ik weet niet wat hij ‘optimistisch en vrolijk’ noemt, maar helaas ziet het verhaal daar niet naar uit. We gaan steeds meer naar een totalitaire samenleving. Ik noem de ‘cancel culture’, de afrekencultuur, het monddood maken van de ander, tegen het vrije woord, ‘fascisten’ (Erik van Muiswinkel). Mensen verketteren, bedreigen, wegzetten van het individu als zijnde problematisch in bepaalde situaties, bijvoorbeeld racismedebat (Raisa Blommenstijn), immigratie (Eva Vlaardingerbroek), islam (Machteld Zee), Zwarte Piet (Nederlandse bevolking), rechtsstaat (Paul Cliteur), afgedwongen vrouwenquotum met discriminatie van mannen, naming&shaming van bedrijven als ze niet inclusief genoeg zouden zijn, klikcultuur, schaamtecultuur, verbannen van 50 plussers als ‘oude witte mannen’, witte mensen ‘white trash’ noemen, Nederlanders ‘systematisch racisten’ noemen, dwingelandij van Social Justice Warriors ook op onze universiteiten, framing, salafisme, brainwashing, knielen & vuist omhoog, neerhalen van onze historie, inboeten van privacy door de databoeren, ‘overal’ camera’s, algoritmen, verplichte mondkapjes, verplichte 1,5 meter, verplichte 100 km/u, verplichte Culturele Wasstraat, stringentere regelgeving voor bedrijven, instellingen en boeren, klimaat doelstellingen.

Maar wat wil je met 17,4 miljoen mensen ‘op dat hele kleine stukje aarde’ met een enorme voetafdruk, gaande naar 22 miljoen over een paar jaar. De hele zaak wordt qua regelgeving dichtgetimmerd en het individu wordt ingekaderd en monddood gemaakt. Nederland gaat steeds meer naar een totalitaire samenleving. Dit is niet de tijd voor een optimistischer en vrolijker verhaal. Dat is over de datum, heer Asscher.

Frits Bosch, auteur van “Risico als obsessie”, “Dat is het risico”, “Wereld op een keerpunt” “Onbehagen bij de elite”, “Schaft ook Nederland zich af?” en “Feminisme op de werkvloer”.