Bonusophef: moet Nederland de bonussen aanpakken?

Op maandag 5 januari schreef de Volkskrant dat het kabinetsvoorstel om de bonussen van bankiers aan te pakken, een belangrijke afspraak in het regeerakkoord, dreigt te stranden in de senaat. CDA en regeringspartij VVD dienden namelijk vlak voor kerst aanvullende schriftelijke vragen in, waardoor het niet meer is gelukt om het verlagen van het bonusplafond voor 1 januari 2015 in te voeren. Het is nu voor onbepaalde tijd uitgesteld.

De wet beoogde de bonussen bij banken en verzekeraars te beperken tot maximaal 20 procent van het vaste salaris, een omstreden maatregel omdat in Europa is afgesproken een plafond van 100 procent te hanteren. Bovendien zou Nederland met deze wet afwijken van enkele andere Europese landen waaronder België, die een bonusplafond van 50 procent wensen. Moet Nederland de bonussen aanpakken? Of is het een goede zaak als de antibonuswet sneuvelt?

De reden dat ik een column over dit onderwerp schrijf is een tweet van Telegraaf-columniste Nausicaa Marbe. Naar aanleiding van het artikel in de Volkskrant twitterde ze maandag boos:

https://twitter.com/nausicaamarbe/status/552042032244355073
Omdat ik het een beetje met de inhoud van de tweet eens was en nog niet helemaal wakker, het was maandagochtend, retweette ik haar bericht. Prompt reageerde BNR-columnist Peter Verhaar zeer verontwaardigd. Hij voelde zich in zijn goede naam als bankier aangetast. Er bestaan immers ook integere bankiers. Marbe beaamde dit uiteraard, maar schreef dat haar tweet daar niet over ging. Volgens Verhaar zou het Marbe hebben gesierd als ze wel een onderscheid had gemaakt tussen integere en niet-integere bankiers. Marbe zag dat toch echt anders en vond dat Verhaar het onderscheid zelf niet goed kende, omdat hij zijn eer zo fel verdedigde toen zij over niet-integere bankiers twitterde.

Marbe en Verhaar praten langs elkaar heen. Dat is bijzonder, want over het belangrijkste zijn ze het namelijk eens. Ze moeten allebei niets hebben van niet-integere bankiers die zichzelf verrijken ten koste van anderen. De spraakverwarring ontstaat omdat Marbe de niet-integere bankiers bekijkt vanuit het perspectief van de boze burger - ze spreekt over ‘smeerlapperij’, ‘mensen hypotheken weigeren’ en ‘blaten’, terwijl Verhaar ze bekijkt vanuit zijn beroepseer - bankieren is een vak, met dit vak is niks mis mits je je werk integer doet.

Marbe heeft een punt. De economische crisis is ontstaan als gevolg van mismanagement op de financiële markten. En werden te gemakkelijk leningen verstrekt waardoor zeepbellen ontstonden die vroeg of laat uit elkaar zouden spatten. De burger is boos omdat de bekende grootbanken dankzij de miljardensteun van de belastingbetaler niet zijn omgevallen, terwijl er nu als gevolg van de crisis veel ontslagen vallen, het krijgen van een vast contract steeds moeilijker wordt, er hard op sociale voorzieningen bezuinigd wordt en de armoede toeneemt. Dat niet-integere bankiers nog steeds ‘vette’ bonussen krijgen terwijl schoonmakers en thuiszorgmedewerkers hun baan (dreigen te) verliezen voelt vies. Marbe verwoordt een gevoel dat breed leeft.

Maar ook Verhaar heeft een punt. Met bonussen an sich is namelijk niets mis. Lees verder op pagina twee.

Bonussen zijn een gezonde financiële prikkel om mensen tot betere presentaties te bewegen. En het gaat ook uit van een rechtvaardigheidsprincipe, namelijk dat mensen die hard werken en iets weten te presenteren daarvoor ook beloond mogen worden. Kapitalisme is niet het probleem, mismanagement en een gevaarlijke fixatie op kortetermijnsuccesjes zijn dat.

Helaas heeft de kortetermijnpolitiek in de laatste tijd geprevaleerd boven de continuïteit. Een goede vriend van mij, die een tijdlang in het bankwezen heeft gewerkt voordat hij het licht zag en besloot om geschiedenis te gaan studeren (verzamel schatten in de wereld van ideeën, waar mot en roest ze niet aantasten), zei mij dat er wetgeving moet komen waarin de belangen van de stakeholder en de shareholder bij elkaar komen.

Bonussen zijn niet per definitie pervers, mits ze bijdragen aan de continuïteit van de onderneming en een positieve bijdrage leveren aan zowel share- als stake-holders. Die laatste groep belanghebbenden (denk hierbij bijvoorbeeld aan het personeel van een bedrijf) is in de laatste jaren, toen Nederland het Angelsaksische model begon te volgen, het ondergeschoven kindje gebleken. Pas als de balans weer goed hersteld is kunnen we weer lekker zorgeloos consumeren, net als vroeger. Overigens vrees ik dat dit nog een tijdje zal duren.

Dan de politiek. Het aanpakken van de bonussen bij bankiers is een vorm van symboolpolitiek. Het lijkt erop dat de PvdA, de partij die ervoor zorgde dat het bonusplafond in het regeerakkoord terecht kwam, te erg bezig is met kortetermijnsuccesjes voor de bühne in plaats van met langetermijnoplossingen.

Bij GroenLinks, het jongere zusje van de PvdA, zijn ze gek op modieuze meningen, opinion chics (deze prachtige term heb ik van Elma Drayer, misschien wel de beste columniste van Nederland). Zo haalde Tweede Kamerlid Jesse Klaver de roemruchte Franse econoom Piketty naar Nederland terwijl hij zijn boek helemaal niet had gelezen. Erger nog was de oproep van Erica Meijers van Bureau de Helling om Marx weer te gaan lezen, een idioot voorstel omdat Das Kapital a) volkomen achterhaald en b) volkomen onleesbaar is.

De SP, die ik trouwens wel een stuk oprechter vind dan de PvdA en GroenLinks, laat ik in deze analyse maar buiten beschouwing omdat de vertegenwoordigers van deze partij altijd rood aanlopen als het over bonussen gaat. Al met al moet je niet bij de drie linkse partijen zijn als het om het bonusvraagstuk gaat.

Omdat ik historicus ben en geen econoom ben ik behoorlijk terughoudend in het geven van meningen over economische kwesties. Het is mijn vakgebied niet, ik lees af een toe een goed boek over het onderwerp, maar al die cijfertjes snap ik toch niet. Ik heb Piketty en Marx niet gelezen. Piketty staat op mijn bucket list, Das Kapital geloof ik verder wel (nee, ik geloof er niks van). Ik snap de emotie van mensen die boos zijn over niet-integere bankiers en ik denk dat die emoties ook deels terecht zijn, maar wat er vooral moet gebeuren, is een gezond herstel van de economie. Geen opinion chics over consuminderen die door hippies en hipsters gepropageerd worden, maar gewoon realistische oplossingen die het algemeen belang dienen.