2020: Kies je identiteit of er wordt voor je gekozen

Kritisch individu
Ik kan mij nog een tijd herinneren waar mij (als klein jongetje) door zo'n beetje iedere volwassene werd verteld dat ik nooit zomaar met de menigte mee moest gaan. Kritisch nadenken, reflecteren op je eigen handelen, 'als Pietje van de brug springt, spring jij er dan achteraan?' en vergelijkbaar advies dat het duidelijke doel had om een zelfdenkend individu met karakter van mij te maken. Het had slechter kunnen eindigen wat dat betreft.

Naarmate ik ouder werd en van de middelbare school naar het hbo, de universiteit en weer terug naar het hbo kachelde, begon mij het één en ander op te vallen. Kritisch nadenken werd wel over gesproken tijdens de lessen maar leek niet echt meer tot uiting te komen. Klasgenoten waren in hun verslagen misschien wel kritisch, dat weet ik niet, maar discussies werden niet of nauwelijks gevoerd. Tenzij het voor punten was natuurlijk.

Wanneer er een discussie op gang leek te komen gebeurde er bijna altijd wat vreemds. De vragen: 'Is dit belangrijk voor het tentamen?', 'Kan dit later? Ik moet de bus halen!' en 'Oh mijn god, waarom wéét jij dit?' vlogen mij met enige regelmaat om de oren. Het behalen van het papiertje leek belangrijker te zijn geworden dan het zijn van een kritisch denkend individu. En daarmee wil ik mezelf niet boven mijn (oud-)klasgenoten plaatsen hoor. Ik kon zelf ook zo zijn. Altijd maar kritisch denken houdt bijna niemand vol en maakt het er ook niet altijd leuker op. De kans is zelfs behoorlijk groot dat het te moeilijk wordt, je afgeleid raakt of het je ongelukkig maakt. Op sommige vlakken voldoet een simpele weergave van de realiteit nou eenmaal en is het wel goed zo.

Gemakzucht
Maar daar lijken we tegenwoordig wel héél makkelijk aan toe te geven, nietwaar? 'Met jou hoef ik niet in gesprek want jij bent rechts' en 'krijg jij eerst maar eens wat levenservaring...' zijn gemakkelijke zinnen om iemand mee af te wimpelen en je eigen gelijk te bevestigen. Echt in gesprek gaan en daarmee het risico lopen op de mogelijkheid dat jíj ernaast zit is al eng genoeg. In een drukke wereld als die waarin wij leven, komt nog eens bij dat je al heel snel 'wel wat beters te doen hebt' dan goed uit te zoeken wat voor argument nou hout snijdt. Dat kost te veel tijd en levert niet perse iets op. Doet het dat wel, dan loop je weer het eerder genoemde risico. Dus waarom veel tijd kwijt zijn aan het doorgronden van een onderwerp als je erdoor tot het besef gaat komen dat je er naast zit? En wanneer dat zo is, ben jij waarschijnlijk de enige in je omgeving die met dit besef rondloopt terwijl iedereen om je heen de 'mainstream-mening' eindeloos blijft herkauwen. Je hebt vast geen zin in sociale uitsluiting dus wil je ook niet telkens anderen opzadelen met jouw nieuw gevonden kennis. Hartstikke logisch dus dat zo weinig mensen echt de moeite willen nemen.

Wie niet voor is, is tegen
Maar daardoor zien we wel allerlei ideeën, beleidsvoorstellen, en pseudofilosofische onderbouwingen daarvoor, de kop opsteken. Een vrouwenquotum hier, 'onbewust racisme' daar, de angst voor de 'alt-right' en idioterie zoals het stoken van hout in een biomassacentrale 'groen' noemen, terwijl hout in de open haard vervuilend is. Afhankelijk van het onderwerp mág je er zelfs eigenlijk niet eens meer tegen zijn. Mensen die vinden dat feminisme doorgeschoten is en zichzelf om die reden geen feminist noemen, bijvoorbeeld. Bij links vinden ze kernenergie bijvoorbeeld ook zo'n taboe. Bij zulke onderwerpen zie je vrij snel hoe de versimpelde weergave van de werkelijkheid zélf als werkelijkheid wordt gezien, een dogma. De Amerikaanse media vlak voor Trump president werd is misschien nog wel het beste voorbeeld hiervan.

Eigenlijk zijn we met z'n allen verantwoordelijk voor het tegengaan van deze bubbels en zouden we altijd in het achterhoofd moeten houden dat je er zelf naast kunt zitten. Dat een ander misschien iets weet dat jij niet weet en dat het niet erg is om hiervan te leren. Doen we dit niet, en dat is wel het makkelijkste, dan drijven we alleen maar verder uit elkaar en raken we geïsoleerd in onze eigen bubbels. Links tegen rechts, Randstad tegen platteland, man tegen vrouw en arm tegen rijk. De tegenstellingen zijn nu al praktisch eindeloos... Maar wie durft dit te doorbreken?