Armand Sag: Turkije vs. Iran

Van oudsher zijn er in het Midden-Oosten twee dominante krachten die fel met elkaar concurreren over de hegemonie in de regio: Turkije en Iran. Nu blijkt Iran opnieuw de aanval te hebben geopend om de Turkse positie te veroveren. Met de recente heropleving van de Turkse economie, onder andere door het aanstellen van drie nieuwe economen[1] onder Şahap Kavcıoğlu als de nieuwe voorman van de Turkse Centrale Bank[2], en het charmeoffensief van president Erdoğan in de Islamitische wereld, voelde Iran zich al langer onder druk gezet.

Nu Turkije ook nog zijn eigen coronavaccin heeft ontwikkeld, Turkovac[3], en deze wil delen met zijn buurlanden, alsmede zich actief mengt in geschillen in de regio (zoals de Armeens-Azerbeidzjaanse Oorlog van 2021 waar Turkse drones de oorlog hebben gewonnen voor Azerbeidzjan), is Iran een tegenoffensief begonnen. Zo hebben Iraanse militairen recent een massale oefening gehouden aan de Iraans-Azerbeidzjaans-Armeense grens.[4] Daarnaast zijn er vandaag twee spionnen opgepakt bij een gezamenlijke actie tussen de Turkse inlichtingendienst en politie in de Oost-Anatolische stad Van die warempel de Iraanse nationaliteit hebben en een militaire achtergrond hebben.[5] De twee zouden nog zes mensen geronseld hebben om iemand te ontvoeren vanuit Turkije naar Iran. Er is ook een geldbedrag van dertigduizend dollar contant aangetroffen.[6]

Turkije is niet het enige land waar Iran zijn invloed in probeert uit te oefenen. Ook in Nederland heeft Iran speciale commandogroepen ingezet om bepaalde mensen te ontvoeren naar Iran of te liquideren; minstens twee daarvan zijn gelukt.[7] Ook de Verenigde Staten van Amerika en Israel lijken moeite te hebben met deze nieuwe manier van invloed vanuit Iran. Zij hebben gesteld dat indien de ambities van Iran niet met reguliere diplomatie in te tomen zijn, er andere hardere maatregelen ingezet zullen worden.[8]

De lachende derde lijkt hierin dan toch Turkije te zijn, dat bij monde van Minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Çavuşoğlu bekende maakte een nieuwe militaire actie in te zetten tegen terreurgroep PKK en YPG in Syrië.[9] Naast de eerdere militaire actie van Turkije in Noord-Irak, lijkt Turkije hiermee ook zeker een boodschap over te brengen aan Iran dat Turkije (op dit moment) de onbetwiste regionale grootmacht is van het Midden-Oosten. Hierbij krijgt Turkije zowel de steun van de Verenigde Staten van Amerika – die een harde toon aansloegen tegen Iran en tegelijkertijd de militaire actie van Turkije in Syrie tegen PKK/YPG gedoogden – als die van de Europese Unie en zelfs Rusland. De twee laatstgenoemde mogen dan wel een energiecrisis hebben[10], de oliepijpleidingen door Turkije lijken de verbindende factor te zijn voor zowel Rusland als Europa waardoor ze het belang van Turkije – zeker op dit moment – niet onderschatten. De geopolitieke positie van Turkije maakt dan ook dat uit het oogpunt van in elk geval Rusland, de Verenigde Staten van Amerika en de Europese Unie, hoger in aanzien is dan Iran op dit moment. Het is de vraag of de Iraanse pogingen om dit tij te keren, op korte termijn iets kunnen betekenen.

Armand Sag (Utrecht, 1984) studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Daarnaast studeerde hij Turkologie (minor) en Internationale Betrekkingen (master) aan de Universiteit Utrecht. Hij is momenteel bezig met zijn proefschrift “Historiography and nation-building in modern Turkey” ter verkrijging van de graad van doctor (Ph.D.) terwijl hij werkt als senior onderzoeker bij het Instituut voor Turkse Studies in Utrecht. In dat kader zijn al verscheidene publicaties van zijn hand verschenen: Historie en Meer: Overpeinzingen van een historicus (2011), Omwentelingen in het Midden-Oosten: Perceptie en Gevolgen (2012; als co-auteur), Leergrammatica van het Turkije-Turks: Antwoorden (2013), Nation-building and historiography in modern Turkey: Anatolia, the Balkan and geographical emphasis (2015), Erdoğan: Perceptie, Reflectie, Analyse (2017, als co-auteur) en nog vele andere publicaties.

[1] https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/merkez-bankasinda-gorev-degisimi-iki-baskan-yardimcisi-ile-ppk-uyesi-gorevden-alindi-1876649

[2] https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/10/13/son-dakika-baskan-erdogan-merkez-bankasi-baskani-sahap-kavcioglunu-kabul-etti

[3] https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/10/13/son-dakika-bilim-kurulu-toplantisi-sona-erdi-bakan-kocadan-onemli-aciklamalar

[4] https://www.sabah.com.tr/galeri/dunya/irandan-bolgede-gerilimi-artiracak-hamle-azerbaycan-sinirinda-tatbikat

[5] https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/10/13/son-dakika-mit-ve-emniyetten-ortak-operasyon-2si-iran-ajani-8-kisi-yakalandi

[6] https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-mit-ve-emniyetten-flas-operasyon-2si-iran-ajani-8-kisi-yakalandi-41916615

[7] https://www.ad.nl/buitenland/minister-blok-iran-zat-achter-moorden-in-nederland~af8414b5/

[8] https://www.sabah.com.tr/dunya/abd-ve-israilden-irana-gozdagi-diplomasi-basarisiz-olursa-diger-secenekler-masada-5702939

[9] https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/10/13/son-dakika-disisleri-bakani-cavusoglundan-suriyeye-harekat-aciklamasi-abd-ve-rusya-sozunu-tutmadi

[10] https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/enerji-fiyatlari-avrupa-artisa-karsi-bir-dizi-onlem-paketi-acikladi-rusya-da-avrupa-artan-fiyatlarin-sucunu-bize-1876573