Schande: hoe Disney Tolkien’s geliefde mythes verkrachtte!

Het begon allemaal in 1937. Tolkien had net The Hobbit gepubliceerd, een meesterwerk vol diepe mythische thema’s. Een paar maanden later kwam Disney’s Snow White and the Seven Dwarfs uit, de eerste lange animatiefilm ooit. Tolkien ging kijken met zijn vriend C.S. Lewis, en wat hij zag, maakte hem woedend. Disney had het originele sprookje van de gebroeders Grimm – een verhaal vol duistere lessen en spirituele diepgang – veranderd in een zoetsappig kinderverhaaltje. Tolkien was zo geschokt dat hij Disney verbood ooit zijn eigen werken aan te raken. En gelijk had hij!

Tolkien, een geleerde die oude mythen zoals Beowulf bestudeerde, zag sprookjes als dragers van diepe waarheden, geworteld in eeuwenoude cultuur. Voor hem waren dit geen simpele verhaaltjes, maar heilige ‘sub-creaties’ die de realiteit van goed en kwaad weerspiegelden. Disney? Die deed precies het tegenovergestelde. Ze namen sprookjes en trokken alle diepgang eruit. In het originele Grimm-verhaal van Sneeuwwitje wordt de boze koningin gestraft door in gloeiend hete ijzeren schoenen te dansen tot ze sterft – een gruwelijke maar rechtvaardige les. Wat doet Disney? Ze maken er een zoen van de prins van. Een zoen! Tolkien vond dit walgelijk: “Ze strippen sprookjes van hun spirituele gewicht,” schreef hij. En daar had hij gelijk in.

Tolkien geloofde dat sprookjes kinderen moesten voorbereiden op de harde realiteit, niet ze ervoor afschermen. In The Hobbit, dat hij voor zijn eigen kinderen schreef, zitten woede, ontbering, horror en dood – precies zoals het leven is. Disney deed het tegenovergestelde: ze schrapten alle gevaar, geweld en morele ambiguïteit. In het Grimm-verhaal moest Sneeuwwitje werken en onderhandelen om onderdak te krijgen; in Disney’s versie zingt ze wat met dieren en wacht ze tot een prins haar redt.

Wat een onzin! Tolkien haatte deze ‘Disneyfication’, die sprookjes veranderde in betekenisloze troostverhaaltjes. Zoals G.K. Chesterton ooit zei: “Sprookjes vertellen kinderen niet dat draken bestaan. Dat weten ze al. Sprookjes leren dat draken verslagen kunnen worden.” Disney? Die leren je dat je moet wachten op een prins.

En dan die dwergen! Tolkien, die diep respect had voor de Noorse mythologie waarin dwergen wijze, krachtige ambachtslieden van de bergen waren, vond Disney’s versie een aanfluiting. In Snow White zijn de dwergen – Dopey, Grumpy, en de rest – niet meer dan domme, stuntelige clowns. Geen diepgang, geen eer, alleen maar goedkope humor. Voor Tolkien, die zijn eigen dwergen in Middle-earth baseerde op die oude tradities, was dit een belediging van alles waar hij in geloofde.

Voor Tolkien waren sprookjes en mythen heilig. Hij zag ze als “splinters van goddelijke waarheid”, een spiegel van Gods schepping. Hij noemde het schrijven van fantasy ‘sub-creatie’, een bijna religieuze daad. Disney? Die zag sprookjes als een manier om snel geld te verdienen. Ze commercialiseerden alles wat Tolkien liefhad, en dat kon hij niet verkroppen. “Hopeloos corrupt,” noemde hij Disney, en hij had gelijk. Terwijl Tolkien in 1937 zijn levenswerk begon, begon Disney met het ‘saneren’ van sprookjes voor kinderen – en later voor volwassenen, met hun moderne politieke onzin. Tolkien draaide zich waarschijnlijk om in zijn graf.

Tolkien’s afkeer van Disney is meer dan een historisch weetje: het is een waarschuwing. In een tijd waarin onze cultuur steeds meer wordt overgenomen door commerciële onzin en progressieve onzin, moeten we vasthouden aan wat echt is. Tolkien wist dat sprookjes en mythen ons iets leren over goed en kwaad, over moed en opoffering. Disney wil ons alleen maar vermaken – en ondertussen onze waarden ondermijnen. Laten we een voorbeeld nemen aan Tolkien en onze tradities beschermen tegen dit soort onzin. Want als we dat niet doen, eindigen we allemaal in een Disney-wereld: oppervlakkig, leeg, en zonder ziel.