De focus op Hongarije, interview met prof Lásló Máracz Deel 2
In dit tweede deel van het interview met László Marácz, neemt Frits Bosch ons mee naar de diepere historische banden tussen Hongarije en Nederland, en de onderliggende spanningen tussen Hongarije en de Europese Unie. Marácz beschrijft de bijzondere relatie die Hongarije heeft met Nederland – van de opvang van Hongaarse kinderen na de Eerste Wereldoorlog tot de inzet van admiraal Michiel de Ruyter. Maar hij laat ook zien dat er een groot gebrek aan begrip is voor de positie van Hongarije binnen Europa. Terwijl Hongarije probeert vast te houden aan zijn eigen identiteit, stuit het op weerstand van een Europese Unie die, volgens Marácz, bezig is met het optuigen van een modern imperium dat macht naar zich toe wil trekken ten koste van soevereine lidstaten. De kritische blik van Marácz biedt een fascinerend inkijkje in de uitdagingen en keuzes waarmee Hongarije geconfronteerd wordt in zijn relatie met de EU, en de voortdurende zoektocht naar evenwicht tussen Oost en West.
“Wat is de rechtsstatelijke traditie?”
László Marácz: “Hongarije is een land in het hart van Europa dat ruim 1000 jaar bestaat met een unieke taal en cultuur. Hoewel de Hongaarse bakermat in Centraal-Azië ligt, werd de eerste christelijke koning Sint Stefanus in 1000 AD gekroond met de Heilige Hongaarse Kroon en erkend door het Vaticaan. De St. Stefanuskroon staat tegenwoordig precies onder de 96-meter hoge koepel van het Hongaarse parlement aan de Donau en de afbeelding daarvan werd na de val van het communisme in 1989 de afbeelding van het huidige staatswapen. De Hongaarse Heilige Kroon is een object met een christelijk beeldenprogramma en de Hongaarse taal heeft een eigen logica. Het land heeft een lange rechtsstatelijke traditie die begon met de Gouden Bul in 1222. Deze gaf de Hongaarse adel het recht om in opstand te komen tegen een tirannieke vorst. Dit was de eerste akte op het Europese continent na de Engelse Magna Charta (1215) met een dergelijke clausule. De Gouden Bul is de legitimatie van de vele opstanden in de Hongaarse geschiedenis. De Hongaren komen iedere tweede generatie in opstand tegen buitenlandse overheersing. Met de val van het communisme in 1989 heeft Hongarije zijn soevereiniteit weer herwonnen. Men kan niet ontkennen dat de rechtsstaat in West-Europese landen onder druk staat. Veelvuldig vinden er demonstraties plaats in ons land en die hebben bijna allemaal te maken met de rechtsstaat. Blijkbaar is het mechanisme van de rechtsstaat niet zo verfijnd dat er een eenduidig antwoord is in noodsituaties. Er komt een beeld naar voren dat de rechtsstaat in ons land uiterst fragiel is. Ik verwijs naar grondwet geleerden Jan Brouwer en Wim Voermans. De balans ontstaat pas als ook Hongaarse aandachtspunten in de discourse gewogen worden. Dat is nu niet of nauwelijks het geval.”
Lees ook
“Hoe is de relatie tussen Nederland en Hongarije?”
Marácz: “Hongarije heeft een speciale band met Nederland door de opvang van Hongaarse kinderen in Nederland na de Eerste Wereldoorlog. Dankzij een initiatief vanuit de kerk en met steun van koningin Wilhelmina konden de kinderen in Nederland aansterken. Wilhelmina wordt daarom tot heden 'moeder van de Hongaren' genoemd. Koningin Juliana en Prins Bernard speelden een belangrijke rol in de opvang van Hongaarse vluchtelingen in 1956. Admiraal Michiel de Ruyter (1607-1676) redde in 1676 Hongaarse predikanten van de slavernij. Het zijn deze historische gebeurtenissen die een hoeksteen vormen van de vriendschap tussen Nederland en Hongarije. Hongarije en Nederland openden in 1921 diplomatieke betrekkingen. In dat jaar werden wederzijds ambassades geopend. Na de val van het communistische regime in 1989, ontstonden uitstekende politieke, culturele en economische contacten.”
“Is er voldoende begrip voor de positie van het land?”
Marácz: “Dat zou beter kunnen meen ik. Nederlandse kritiek op Hongarije is veelal ongefundeerd en hypocriet. Er is amper enige objectieve kennis over Hongarije. Ik was een van de experts die deelnam aan de hoorzitting over de rechtsstatelijkheid in Polen en Hongarije, georganiseerd door de Vaste Kamercommissie voor Europese Zaken op 14 februari 2019. Het was duidelijk dat onze parlementsleden niet veel weten van de geschiedenis van Midden- en Oost-Europa. Kennis van die geschiedenis - vaak wordt nog steeds naar het Oostblok gerefereerd als men het over die regio heeft - is van wezenlijk belang om te kunnen begrijpen hoe deze regio van Europa zich ontwikkelt. Ik heb de Kamerleden erop gewezen dat Hongarije als soeverein land de geopolitiek van koning St. Stefanus volgt die als koning van het rijk van het midden moest balanceren tussen het westerse Heilige Roomse Rijk en het oosterse Byzantium. St. Stefanus koos voor aansluiting bij het Heilige Roomse Rijk en werd Rooms-katholiek en niet Grieks-orthodox. Het land onderhield echter wel goede contacten met de Byzantijnse wereld. Hongarije heeft na het communisme in navolging van dit gidsprincipe gekozen om lid te worden van het Westen, maar zal de lijnen met het Oosten open houden. Het is spijtig dat ook gemeenschappelijke Hongaars-Nederlandse zaken niet door onze politici worden opgemerkt. Ik denk niet dat iemand van de huidige parlementsleden kan vertellen wat de rol van Maria van Hongarije of admiraal De Ruyter in de gemeenschappelijke episodes van de Hongaars-Nederlandse geschiedenis is. Je mist zo de context van de Europese geschiedenis en het beleid wordt zo enkel gebaseerd op Europese normen en waarden, vaak niet eens op het Europees recht. De EU bezit amper objectieve kennis over Hongarije. De EU is bezig met de opbouw van een imperium. De EU wil bevoegdheden naar zich toe trekken ten koste van lidstaten. Er zijn lidstaten die dit proces aandrijven zoals Duitsland en Frankrijk in de Duits-Franse as. Er zijn lidstaten, zoals Hongarije, die tegendruk geven omdat ze beseffen dat ze alleen zo invloed kunnen houden op de ontwikkelingen en naast de Europese identiteit ook hun eigen identiteit kunnen beleven. Er is daarvoor in Brussel weinig begrip omdat hun houding haaks staat op het imperium. Er is alleen begrip in zoverre het door de realiteit wordt afgedwongen: Hongarije is sinds 2010 een oase van stabiliteit en staat garant voor gunstige macro-economische indicatoren. Daar zal men in Brussel ook rekening mee houden.“
“Krijgt Hongarije relatief veel uit de EU pot?”
Marácz: “In tegenstelling tot wat men vaak denkt was Hongarije al onder het communisme onderdeel van de Westerse financiële wereld. De overstap werd al in 1981 gemaakt onder druk van de Wereldbank. Pas later aan het eind van dat decennium stortte het Sovjetsysteem in. Tot aan 2010 kon het roofkapitalisme in Hongarije dertig jaar ongestoord zijn gang gaan en dat deed het volop. Volgens het Britse Tax Justice Network is er in de periode tussen de eind jaren zeventig en 2012 een bedrag van 180 miljard euro in de vorm van kapitaalvlucht uit Hongarije verdwenen en geparkeerd op populaire offshore locaties, zoals Cyprus. Deze kapitaalvlucht loopt samen met de ‘legale’ winsten die door de grote globale en Europese multinationals in Hongarije zijn gemaakt voor Hongaarse begrippen op tot een astronomisch hoog bedrag. Premier Orbán gaf in zijn wekelijkse radiopraatje aan dat het bedrag dat Hongarije uit de EU-meerjarenbegroting 2021-2027 zal ontvangen naar schatting in totaal 51,5 miljard euro zou kunnen bedragen te zien als een bescheiden bedrag dat naar Hongarije terugvloeit uit die Westerse inkomsten die in Hongarije legaal en illegaal werden/worden behaald. Maar de Schengenzone en EU-subsidies dienen ook een Westers belang. In ogenschouw genomen dat in de West-Europese landen er honderdduizenden door Hongarije hoogopgeleide werknemers, van ambachtslieden zoals slagers tot medische dienstverleners zoals artsen werkzaam zijn. Verder dient veel van het Europese geld om bedrijfsparken en infrastructuur te vernieuwen die overwegend Westerse ondernemingen faciliteren. Daarbij komen nog de belastingvoordelen voor Westerse bedrijven, en de lagere lonen voor Hongaarse werknemers die overigens vaak harder werken en minder sociale rechten genieten dan hun West-Europese tegenhangers. Het is begrijpelijk dat alle grote Duitse autobedrijven miljardeninvesteringen plegen in Hongarije. Hongarije is een paradijs voor Westerse ondernemingen. Hongarije heeft veel ervaring met grotere rijken, zoals het Habsburgse Rijk, en de Sovjet-Unie waar ze onderdeel van was. De EU is in dit opzicht een déjà-vu. Het overgrote deel van de Hongaren weet uit ervaring dat een te horige opstelling in dit soort imperia geen respect afdwingt. Pas als je in opstand komt, worden er concessies gedaan. Zo was het in 1848-1849 onder de Habsburgers, zo was het in 1956 onder de Sovjets, en zo ging het in 2010 toen de regering Orbán aan de macht kwam en rebelleerde tegen de regels van de EU-technocratie in Brussel. Premier Orbán is niet aan de macht gekomen door het manipuleren van het electoraat zoals Westerse links-liberalen ons willen doen geloven. Premier Viktor Orbán is een uitdrukking van die typische Hongaarse geestestoestand, die ingegeven is door Cartesianisme [1][81] in plaats van het najagen van utopieën. Hongaren hebben na de twintigste eeuw genoeg van allerlei ‘Nieuwe Mens projecten’. Hongarije ging in 2008 onder links-liberaal bewind failliet, vier jaar nadat het land was toegetreden tot de EU. Het land moest bij het IMF aankloppen voor steun en onderging een zwaar herstelbeleid. De getraumatiseerde Hongaren begrepen dat het zo niet verder kon en dat het ongebreidelde neoliberalisme op zijn einde was. Het electoraat verwacht van Orbán dat hij de EU tegenspel biedt in eigen huis. Dat doet hij met zijn centrumrechtse FIDESZ-coalitie. Het draagt een mix uit van Westerse en Hongaarse ideeën en beschouwt ook het Oosten. Hij bracht Hongarije weer op koers en de laatste jaren gaat Hongarije prima.”
“Is de EU een imperium aan het optuigen?”
Marácz: “Dat is evident. Leids hoogleraar Jan Zielonka heeft daar in 2008 al een lijvig boek over geschreven. Met de bankenunie en de schuldenunie die nu is ingesteld gaat het proces in een hoog tempo verder. De liberale fractie wil verder gaan naar de superstaat. Zie bijvoorbeeld ook het optreden van D66 in EU verband. De Hongaren putten uit eerdere ervaringen met supranationale rijken om hun positie zo sterk mogelijk te maken. Dat is toch niet zo vreemd. Hongarije is later bij de EU gekomen dan bijvoorbeeld Nederland. Het land zal in veel kwesties een positie moeten bepalen. De recente kwestie over de eurobonds en schuldenunie was er zo een. Een terugblik naar het verleden kan voor inspiratie zorgen.”
[1][81] Cartesianisme, De Cartesiaanse methode is het filosofische en wetenschappelijke systeem van René Descartes en de daaropvolgende ontwikkeling door andere zeventiende-eeuwse denkers, waaronder Spinoza, waarbij de vrede wordt gebruikt voor de ontginning van natuurwetenschappen.
Frits Bosch, econoom en socioloog, auteur van Links Verdriet.
Lees ook