Onderwijsinspectie: Meer dan de helft van de scholen faalt in burgerschapsonderwijs

De inspectie bezocht het afgelopen schooljaar meer dan 600 scholen. De vraag: leren kinderen daar eigenlijk wel wat burgerschap is? Het antwoord: bij veel scholen blijft het vooral bij goede bedoelingen en wat losse projectjes. Ruim de helft van de basisscholen (57 procent) en middelbare scholen (62 procent) kreeg een zogeheten herstelopdracht. Ook in het speciaal onderwijs was het raak: daar ging het bij 55 procent mis.

Zo'n herstelopdracht betekent dat de school iets moet repareren omdat het simpelweg niet voldoet aan de wettelijke eisen. Scholen doen heus wel íets aan burgerschap, maar vaak in combinatie met andere vakken zoals geschiedenis, levensbeschouwing of godsdienst. Ook worden er gastsprekers uitgenodigd of leuke excursies geregeld. Maar leuk is niet hetzelfde als leerzaam – en daar wringt het.

De inspectie constateert dat er meestal geen duidelijke opbouw of concrete leerdoelen zijn. Het blijft bij losse flodders, zoals ze het zelf zeggen: “Vaak waren [die activiteiten] ingegeven door een globaal idee van waar het bij burgerschap om ging.” Dat patroon zit er al jaren stevig ingebakken.

Wat het allemaal nog schrijnender maakt: Nederlandse scholieren scoren slechter op burgerschapskennis dan hun leeftijdgenoten in andere landen. Zo blijkt uit internationaal onderzoek dat 1 op de 7 leerlingen onvoldoende kennis heeft van basale begrippen, zoals ieders gelijkheid voor de wet of waarom het in een democratie belangrijk is dat men anoniem kan stemmen.

Inspecteur-generaal Alida Oppers maakt zich daar logischerwijs zorgen over: “Zeker in een tijd waarin de democratie wereldwijd onder druk staat en conflicten via sociale media met grote snelheid in de klas en de collegezaal belanden, is het nodig dat onze jongeren weerbaar zijn.”

Toch wil niet iedereen dat de overheid zich al te nadrukkelijk bemoeit met de inhoud van het burgerschapsonderwijs. Reformatorische onderwijsorganisaties zoals VGS en VBSO vinden het goed dat er kaders zijn, maar ze willen vooral zélf bepalen hoe ze die invullen: “Juist het werk maken van burgerschap is aan de school zelf, met haar eigen identiteit, in de eigen context. Royale afstand van de overheid ten aanzien van de invulling van het burgerschapsonderwijs is op z’n plaats.”

De bottom line: als leerlingen niet weten waarom stemmen anoniem moet zijn of wat gelijkheid voor de wet betekent, dan hebben we een serieus probleem. Zeker in een wereld waarin online polarisatie, desinformatie en wantrouwen tegenover democratische instituties aan de orde van de dag zijn.

Een paar leuke gastlessen of een spontane debatdag gaan dat niet fixen. Tijd voor echte, stevige keuzes. Want als scholen het niet op orde hebben, moeten we ons als samenleving afvragen: hoe bereiden we onze jongeren dan voor op de wereld van morgen?