-Frits Bosch- Hoe omgaan met een Zwarte Zwaan? Hoe omgaan het de aanval van Hamas?

De zwarte zwaan (Cygnus atratus) is een vogelsoort uit het geslacht Cygnus. De zwarte zwaan is vrijwel zwart met enkel witte handpennen, een rozerode  snavel en grijze poten. De zwarte zwaan heeft van alle zwanen de langste hals: meer dan half zo lang als de totale lichaamslengte. De vogel verschijnt zelden en onverwacht. Was de inval van Rusland in Oekraïne een ‘Zwarte Zwaan’? Kwam het onverwacht? De Libanese-Amerikaanse wiskundig econoom Nassim Taleb lanceerde in 2009 in zijn gelijknamige boek het begrip ‘Zwarte Zwaan’: het geheel onvoorspelbare, de donderslag bij heldere hemel; toevallige gebeurtenissen die ons leven bepalen en een wending kunnen geven. Ieder van ons kent ze: soms tragisch, soms fijn, maar altijd compleet onverwacht. Zwarte Zwanen liggen ten grondslag aan belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis, politiek, wetenschap, in zaken en privé. Uit een trendmatig proces is volgens Taleb weinig op te maken om een voorspelling te kunnen plegen. Is de aanval op Oekraïne een Zwarte Zwaan? 

Is de aanval van Hamas een zwarte zwaan? De val van de Berlijnse Muur in 1989 is een frappant voorbeeld van hoe onbegrijpelijk het is dat professionele waarnemers het niet voorzien hadden. De Hongaarse grens was al open en toch verklaarde men zelfs daags voor de val van de Muur dat het niet zou gebeuren. De Zesdaagse Oorlog in 1967 is daags voor het uitbreken ervan door politieke analisten niet voorzien. De Eerste Wereldoorlog was onvoorzien. De kredietcrisis in 2008 was onvoorzien ondanks aanwijzingen dat het structureel fout zat. Men wilde het niet zien. Vele zaken lijken onvoorspelbaar maar terugkijkend is vaak niet te begrijpen dat men het toentertijd niet voorzag. Taleb komt met quadranten qua risico calculeerbaarheid om door middel van diversificatie van risico’s en kansberekening het totale risico omlaag te brengen. Het blijkt lastig, zo niet onmogelijk, om te leren uit het verleden. We kunnen ook niet overzien wat relevant is. Daardoor blijven onverwachte gebeurtenissen grote gevolgen hebben en geven ze een verkeerd idee over kansen en mogelijkheden voor de toekomst. Waren er onheilsprofeten die de oorlog in Oekraïne voorzagen? Ja, die waren er, maar een enkeling. Al sinds september 2015 circuleert op Youtube de video van politicoloog John Joseph Mearsheimer, hoogleraar internationale betrekkingen University of Chicago, waarin hij er op wijst dat het Westen er verstandig aan doet Oekraïne als een bufferzone te handhaven tussen het Westen en Rusland. Zo niet dan stort het Westen Oekraïne in grote ellende. Waren er analisten die voor Hamas waarschuwden? Ja, die waren er, maar er werd niet geluisterd. De mindset van westerse leiders staat niet naar compromis  maar naar gelijk hebben, de botte bijl heeft de voorkeur. Niets meer en niets minder. Men kan en wil zich niet verplaatsen in de ander. Was de Russische invasie een Zwarte Zwaan? Niet voor Mearsheimer. Voor vrijwel iedereen en zeker voor westerse leiders wel.

Hoe om te gaan met een zwarte zwaan? Daar is geen eenduidig antwoord op mogelijk omdat de situatie per geval geheel verschillend is. Bij een onverwachte dijkdoorbraak wordt de dijk verhoogd. Bij een beurskrach worden buffers verhoogd. Maar bij een onverwachte raketaanval is het dempen van de put niet mogelijk of pas op termijn mogelijk. Aan de orde is thans hoe te handelen bij de aanval van Hamas. ‘Proportioneel’ wordt dan gezegd en binnen het oorlogsrecht, maar hoe vertaalt zich dit naar de praktijk? Is het plegen van een oorlog proportioneel? Is een ‘operatie’ niet voldoende? Is een grondoffensief proportioneel? Ik heb daar enkel een subjectief antwoord op. Zowel moslims, joden als christenen kennen voor proportioneel het begrip “oog om oog, tand om tand.” Naar mijn beleving voldoet het oproepen van 330.000 militairen en een grondoffensief daar niet aan, nog los van het afsluiten van de Palestijnse bevolking van voorzieningen wat een misdaad is. Israel heeft het recht zich te verdedigen en recht op proportionele vergelding, maar gaat een grondoffensief niet verder dan dat? Israel heeft gedacht het Palestijnse probleem op te lossen met hoge muren. Dat blijkt niet zo te zijn. Israel heeft het op z’n beloop gelaten met een Zwarte Zwaan als gevolg. Israel heeft structureel verkeerd gehandeld op de Westbank en heeft het voortwoekeren van de extreem fanatieke religieuzen op z’n beloop gelaten. Vormde de aanval van Hamas een existentiële aanval? Vooralsnog lijkt mij niet, maar waarom dan deze oorlog die zoveel mensenlevens kost en Israel zelf in een existentiële fase dreigt te brengen. Enige terughoudendheid en bedachtzaamheid was voor dit wespennest raadzaam geweest dunkt mij. Liever niet deze botte bijl. Bibi Netanyahu is van die afdeling, exact niet wat Israel kan gebruiken. Yitzhak Rabin was zoveel verstandiger. Verstandige lieden worden vermoord. Israel moet zich verplaatsen in de ander, de buren met hun noden. Het risico dat dit in chaos eindigt, of mogelijk nog erger, is groot. En dat is geen Zwarte Zwaan.

Frits Bosch is econoom en socioloog. Hij is tevens auteur van “Risico als obsessie”, “Dat is het risico”, “Wereld op een keerpunt” “Onbehagen bij de elite”, “Schaft ook Nederland zich af?”, “Feminisme op de werkvloer” en ''Kafkaistan''.