-Cultuur onder Vuur- Tijd om de goddeloze kruistochten van populisten te verlaten

Nu de links-liberale wereld in verval is, verschijnen er alternatieven aan de horizon. Steeds meer mensen overwegen populistische of nationalistische modellen die het gevoel van gemeenschap, familie en geloof in Amerika en elders willen herstellen. Deze anti-linkse opties behalen wereldwijd steeds meer succes, zoals blijkt uit de recente verkiezingen in Europa.

Angst voor theocratie

Wat de linkse mensen zorgen baart, is dat deze verschuiving naar traditie vaak gepaard gaat met christelijke symbolen en retoriek. Links-liberalen beweren dat de explosieve mengeling van politiek en religie Amerika zal leiden naar een politieke 'kruistocht' richting een theocratie, wat een bedreiging zou vormen voor de liberale democratie. Dit narratief over een naderende christelijke kruistocht naar een theocratie komt echter niet overeen met de acties van populistische of nationalistische bewegingen. Zo'n kruistocht is zelfs niet mogelijk.

Christelijke doctrines ontbreken

Hoewel veel rechtse nationalistische partijen christelijke symbolen gebruiken, missen zij de religieuze fundamenten en doctrines. Deze bewegingen beperken zich vaak tot vage verwijzingen naar joods-christelijke waarden. Erger nog, sommige van degenen die beweren de christelijke zaak te vertegenwoordigen, omarmen heidense ideeën, atheïstische houdingen en vreemde filosofieën. Veel populistische kandidaten zijn religieus onverschillig of volgen geen christelijke moraal.

Lees ook: Micha-verklaring vecht tegen windmolens en negeert het echte extreem-rechts

Een goddeloze kruistocht

Als de nieuwe populistische modellen een christelijke kruistocht vertegenwoordigen, is het een goddeloze kruistocht. Deze fascinerende paradox wordt besproken in het boek The Godless Crusade: Religion, Populism and Right-Wing Identity Politics in the West. Auteur Tobias Cremer merkt deze "goddeloze" contradictie op in veel populistische bewegingen van rechts. Hij wilde ontdekken wat er precies gaande is. Cremer interviewde tientallen conservatieven, nationalisten en populisten uit Duitsland, Frankrijk en de Verenigde Staten om een boek te schrijven dat een beeld geeft van deze vreemde politieke kruistochten zonder Christus. Hij concludeerde dat deze politieke modellen een "geseculariseerde opvatting van het christendom" bevorderen, waarbij christendom wordt gezien als een "culturele identiteitsmarkering" in plaats van een geloofsbelijdenis of morele code.

De uitholling van religie en moraal

Deze voorstelling van de christelijke zaak weerspiegelt iets van de realiteit van de toestand van religie in de hedendaagse postmoderne samenleving. Een liberale en dominante cultuur zonder moreel kompas heeft veel van de inhoud van de gangbare religie uitgehold, zodat er alleen nog een etiket en de uiterlijke vormen overblijven. Tegelijkertijd hebben veel nominale christenen de seksuele revolutie omarmd en de christelijke morele codes net als iedereen verlaten. Christelijke symbolen en beelden overleven als overblijfselen van een identiteit, gemeenschap en geloof die geleidelijk verloren zijn gegaan door een "proces van secularisatie, globalisering en individualisering."

De populistische reactie

Nationalistische populisten hebben deze conflicterende verlangens herkend en hun eigen oplossing geboden: een goddeloze kruistocht die christendom omvormt tot een seculier christendom, dat past bij de droevige staat waarin de meeste mensen zich bevinden. Dit levert nominale christelijke kiezers een partij op die de dichtstbijzijnde benadering vertegenwoordigt van waar ze nu staan, zonder hen te dwingen zich tot eerdere normen te bekeren. Secularisme biedt geen herstel, maar alleen de zoete herinnering aan de verlaten gemeenschap, het geloof en de identiteit. Het is als het bekijken van een vervaagde foto van een vervlogen tijdperk, zonder te leven te midden van de ontberingen die erbij horen.

Christelijke symboliek in cultuur

Het boek van Cremer beschrijft de vele goddeloze onderstromen binnen de populistische bewegingen met christelijke symbolen. Hoewel deze zich in elk land anders manifesteren, delen ze bepaalde kenmerken. Het eerste kenmerk is dat religie aanwezig is in een culturele context. Religieuze beelden zijn losgekoppeld van hun doctrinaire of theologische inhoud. Religie wordt een uitdrukking van nationale identiteit en cultuur, in plaats van een geloofsbelijdenis en de aanbidding van God. Dit hoeft niet beperkt te zijn tot het christendom. Het volstaat dat het teruggrijpt naar een vaag religieus gevoel. Sommige Europese nationalistische bewegingen roepen zelfs heidense mythen en oude legendes aan om dit nationalistische beeld te versterken.

Lees ook: Micha-verklaring laat vooral zien dat Evangelie en links niet samengaan

Het Duitse voorbeeld

Bijvoorbeeld: leidende elementen van de Duitse populistische beweging, Alternative für Deutschland (AfD), willen het christendom gebruiken als culturele identificatie, met weinig verbinding met christelijke leerstellingen. Ze tonen ook een uitgesproken vijandigheid tegenover de Kerk en een hechting aan Duitslands oude, heidense verleden. "We proberen het christendom niet in religieuze zin te verdedigen, maar als een traditionele manier van leven in Duitsland, als een traditioneel gevoel van thuis," zei Alexander Gauland, voorzitter van de AfD, in 2016. "Het christendom is slechts een metafoor voor de gebruiken die van onze vaderen zijn geërfd."

Religie als opstand tegen moderniteit

Vergelijkbare uitspraken over culturele prioriteiten zijn te vinden in Frankrijk en de Verenigde Staten. De partij van Marine Le Pen, Rassemblement National (RN), promoot katholieke beelden, zoals de figuur van Jeanne d’Arc als nationale heldin en de openbare vertoning van kersttafereeltjes, als onderdeel van hun katholieke culturele identiteit. In de Verenigde Staten verklaart religieverslaggever Ruth Graham van The New York Times dat "het christendom steeds meer een culturele en politieke identiteit wordt, waarbij theologische verschillen naar de achtergrond verdwijnen en christendom fungeert als een soort generieke uitdrukking van verzet tegen moderniteit."

Gebrek aan focus op morele vraagstukken

Een tweede kenmerk van de goddeloze kruistocht is het gebrek aan nadruk op morele kwesties. Soms komen culturele elementen samen met morele vraagstukken, wat resulteert in positieve veranderingen. Morele kwesties worden echter vaak verdrongen door identiteits- en cultuurkwesties zoals immigratie, wokisme en nationale handelspolitieken.

Le Pen stemde voor abortus als 'grondrecht'

In Frankrijk verzet het RN zich bijvoorbeeld niet langer tegen abortus. Marine Le Pen en veel van haar parlementariërs stemden voor de opname van het recht op abortus in de Franse grondwet - het eerste land ter wereld dat dat deed. In Duitsland trekt de AfD kiezers aan die weinig of geen religieuze overtuiging hebben en gebruiken christendom als een seculiere nationale identiteitsmarker tegen de islam.

Lees ook: Frans Timmermans wil haat zwaarder straffen, behalve tegen christenen

Seculiere beleidskeuzes

Ten slotte vertalen deze amorale en culturele overtuigingen zich in seculiere beleidsmaatregelen die vijandig staan tegenover de Kerk en de voordelen die religie van de staat kan ontvangen. In plaats van een theocratie in te stellen, zoals de linkerzijde vaak beweert, streven populistische stromingen naar seculiere beleidsmaatregelen met bijna Jacobijnse ijver. In Duitsland heeft de AfD bijvoorbeeld manifesten gepubliceerd waarin ze oproepen tot het beëindigen van de Kerkbelasting (Kirchensteuer), het afschaffen van onderwijsvoordelen voor kerken en het beperken van kerkelijke deelname in de politiek.

Het Amerikaanse dilemma

Cremer erkent dat de Amerikaanse situatie anders is dan die in Europa. Een religieuze rechtse beweging op basis van morele overtuigingen bestaat nog steeds in Amerika en heeft de Republikeinse Partij decennialang aan de macht geholpen. De trend binnen de Steven Bannon-vleugel van de populistische beweging neigt echter naar een steeds seculierere positie, die in spanning staat met het religieuze element.

Oproep tot een goddelijke kruistocht

De wereld heeft behoefte aan een terugkeer naar de tijdloze principes die een christelijke orde voortbrachten, die overeenkomt met de natuurlijke ontwikkeling van individuen en samenlevingen. Een dergelijke orde heeft het voordeel van een bewezen staat van dienst. Het werkte al eerder, toen beschavingen in verval waren en chaos heerste. Dezelfde oproep tot christelijke principes weerklonk te midden van de ruïnes van het Romeinse Rijk en de invallen van de heidense barbaren, moslims en Vikingen. Als we Gods zaak behandelen, moeten Amerikanen deelnemen aan een goddelijke kruistocht. Alles minder zal gedoemd zijn te falen.

Dit artikel is eerder in het Engels gepubliceerd op tfp.org en is geschreven door John Horvath II. De Nederlandse vertaling verscheen eerst op de website Cultuur onder Vuur van de stichting Civitas Christiana. Wij hebben die vertaling met toestemming van de stichting overgenomen.