Column Sid Lukkassen: De complottheorieën van gisteren zijn de krantenkoppen van vandaag

De these dat het coronavirus in een laboratorium in Wuhan zou zijn gemaakt, was eerst een complottheorie en toen plots een scenario dat door overheden serieus werd onderzocht. Dat is een eerste voorbeeld. In april 2021 erkende Jort Kelder dat de ‘complotwappies’ op andere vlakken gelijk hadden gekregen. Vrijheden, constateerde hij, zijn opgeschort bij de bestrijding van het coronavirus. Doelen, streefwaarden en eindtermen zijn niet eenduidig of überhaupt niet geformuleerd; desondanks zijn de vrijheidsbeperkingen de wetgeving ingerommeld. Allemaal zaken waarvoor de ‘complotdenkers’ hadden gewaarschuwd.

Zelfs al is een complottheorie niet bewijsbaar, dan nóg blijkt uit aanwijzingen dat alertheid noodzakelijk is. Hierdoor heb ik soms meer sympathie heb voor de complotdenkers, dan voor de mensen die alles bagatelliseren en achter de status quo aanlopen. Twee recente artikelen zijn hierin belangrijk. De eerste is ‘De Indianen van Baudet bestaan’, door de GroenLinkser Chris Jongema. Sceptisch doch geïnteresseerd volgde hij de Kamerdebatten van Thierry Baudet en de reacties van het kabinet. Aan de hand van voorbeelden en argumenten moet hij concluderen dat de coronapas misbruikt wordt “om de brede inzet en uitrol van de digitale ID mogelijk te maken”. Hij noemt meerdere bedrijven en organisaties die een digitaal ID willen invoeren, waaronder de Rockefeller Foundation, Facebook, de Wereldbank, Mastercard en Simprints, een startup in de biomedische identificatie.

Hij analyseert dat er slechts enkele grote spelers oftewel ‘platform level players’, overblijven. Zij gaan het hele ecosysteem beheren van digitale identiteiten, financiële transacties en biomedische verificatie. Hierbij is de samenwerking tussen het kabinet en het World Economic Forum (WEF) belangrijk, want het WEF fungeert als “knooppunt in de mondiale lobbycampagnes van de allergrootste bedrijven ter wereld”. De briefwisseling die de FvD-Kamerleden boven tafel kreeg, bewijst dat deze lobby van het grote bedrijfsleven ons kabinet manipuleert.

Het zijn conclusies die nauw aansluiten bij het tweede artikel, ‘De doemdenkers van dienst’, door Jan Bonte. Lange tijd kon neuroloog Bonte, die zijn baan verloor mede door zijn kritiek op het coronabeleid en nu als blogger (Jan B. Hommel) en onafhankelijk onderzoek voor het advocatenkantoor van Bart Maes actief is, niet begrijpen “waarom de bevolking doelgericht doodsangst krijgt aangejaagd” voor corona. Het bewijs hiervoor werd – onbedoeld – geleverd door de zogenoemde ‘Panic Paper’ van het Duitse Bundesinnenministerium en door uitlatingen van de gedragsunit van SAGE, de Engelse tegenhanger van het RIVM. Deze instanties hebben erkend, schrijft Bonte, dat ze bewust een beleid hebben gevoerd gericht op “het opwekken en aanjagen van angst, met het doel de compliance met de genomen maatregelen af te dwingen. Een werkwijze die zij later zelf betitelden als ‘totalitaire methode’.” Het is evident waarom dit belangrijk is: Bonte haalt bronnen aan waaruit blijkt dat overheidsinstanties bewust angst aanjagen om mensen gevoeglijk te maken en weten dat ze totalitair bezig zijn.

Complottheorieën kennen vele vormen. Wie in de groepen duikt die demonstreren tegen het coronabeleid en hun kritiek bestudeert, stuit op gelaagdheid. Eerst treffen we de kritiek aan van wetenschappers en medische professionals. Daarnaast zijn er beweringen van dubieuzere strekking. Namen als Bill Gates komen bovendrijven, waarbij het de vraag is of de critici van het beleid niet wat te snel meegaan in een mooi verhaal. Spoedig gaat het dan over de ‘globalistische elites’ die een doelbewuste ontwrichting van de samenleving zouden nastreven, om via vaccins en een economisch herstelprogramma de volledige controle te verkrijgen over de bevolking.

De vraag is vervolgens hoe je jezelf als kritische onafhankelijke denker tot dergelijke beweringen moet verhouden. De cognitieve gesteldheid van zuiver complotdenken doet afbreuk aan gedegen analyses. Soms dreigt de rationele nuchterheid te verdwijnen, en laat de geest zich meesleuren in een steeds diepere put van dubieuze beweringen en alomvattende verklaringen over achterliggende machten.

Niettemin, zetten we de feiten op een rij, dan wijzen die erop dat het de overheid te doen is om surveillance uit te bouwen en niet om de volksgezondheid. Anders had zij al begin 2020 de capaciteit van de intensive care opgeschaald en meer zorgpersoneel opgeleid. Ook zou zorgpersoneel beter worden betaald. In plaats daarvan zet de overheid in op repressie, tracking-apps en boa’s. In augustus 2020 liepen de ‘volksvertegenwoordigers’ van de middenpartijen weg bij het parlementaire stemmen over het zorgsalaris.

Als een complotdenker nu concludeert: “Ze willen onze beschaving vernietigen”, dan kun je vraagtekens zetten bij dat “ze”. Maar die vernietiging vindt wel plaats – velen zien het met eigen ogen en voelen het in de eigen omgeving. Wat we zien is een gemanipuleerde markt waarin veel middenstanders omvallen. Het was onvermijdelijk dat veel MKB’ers de lockdown niet zouden overleven. Hun plaats wordt ingenomen door grote concerns. Waar klanten niet meer lijfelijk door winkelcentra lopen om inkopen te doen, daar groeien bedrijven die online goed vindbaar zijn via de zoekmachines van techgiganten. Groot wordt groter, klein krijgt het zwaarder.

Om een verzetsbeweging en maatschappelijke weerstand tegen de globalisten en hun beleidsmakers te organiseren, is het niet relevant om al te diep in te gaan op de vraag of de ontworteling van de middenklasse een geplande situatie is. De ruimte dwingt tot beperking maar er zijn nog meer gevolgen, die Jongema en Bonte hebben belicht.

Maar of er nu wel of geen ‘duister complot’ achter de Great Reset schuilgaat: iedereen kan met eigen ogen zien dat de overheid meer macht claimt over de economie, burgerlijke vrijheden inperkt en dieper binnendringt in het sociale leven van burgers. De aanname dat er kwaadaardige opzet in het spel is, is overbodig. In deze zin kun je complottheorieën agnostisch benaderen – je hoeft geen stelling in te nemen of ze wel of niet kloppen. We dienen ons te beseffen dat het niet uitmaakt of er een complot steekt achter de coronamaatregelen, maar dat het vooral gaat om de werkelijke effecten ervan. Om deze praktische realiteit te benoemen en te bestrijden – dáár kunnen intellectuelen, politici en demonstranten elkaar vinden.