Weg met de gelijkheidsdoctrine

‘De indruk wordt nu gewekt alsof alle voorzieningen voor zelfstandigen in Nederland verdwijnen. Dat is niet zo. Het gaat om 500 miljoen op 3 miljard,’ vindt premier Rutte. Het is prima dat wordt bekeken ‘wat je van ze kunt vragen in deze tijd, zonder ze al te veel schade toe te brengen.’ Het gaat me in deze quote niet om de geplande lastenverzwaring voor zzp’ers. Veel onthullender is de rechtvaardiging die onze minister-president geeft voor de maatregel. Het is voor hem een uitgemaakte zaak dat iedereen moet hem inleveren - vermoedelijk omdat we zo de pijn van de crisis spreiden. Ziehier in een notendop wat er mis is met de koers van het huidige kabinet.

Waarom is deze benadering zo desastreus? Veel mensen zullen haar juist zien als een voorbeeld van eerlijk delen. In de praktijk leidt deze doctrine tot heilloos bezuinigen met de kaasschaaf. Politici pakken de bestaande begroting en korten de verschillende ministeries (min of meer) in gelijke mate. Uitzonderingen worden niet gemaakt, want daar doen we niet aan als gelijkheid het hoogste gebod is.

Eén ding staat vast: eerlijk is deze onverbiddelijkheid zeker. Onverstandig, maar eerlijk. Er komt namelijk een kaalslag over de gehele linie. Voor dit soort obsessies met gelijkheid waarschuwde Margaret Thatcher haar leven lang – zelfs nog tijdens haar allerlaatste optreden in het Lagerhuis in november 1990.

De onuitgesproken aanname achter woorden van Rutte is dat alle departementen even belangrijk zijn. Dat is natuurlijk onzin. De laatste jaren hebben we een lange reeks aan onzinnige maatregelen gezien en beleid waarvan vooral lijkt te tellen dat de achterliggende bedoelingen goed zijn.

Voorbeelden? De afgelopen weken waren weer goed voor de nodige flaters en miskleunen. Utrecht zwaar subsidiëren in haar poging om Culturele Hoofdstad van Europa te worden; festivals in Turkije sponsoren; bijstandtrekkers helpen om als tomatenplukkers in het Westland aan de slag te gaan. Het is overduidelijk waar politici het schaarse geld kunnen halen. Maar zo gemakkelijk gaat dat niet. De gelijkheidsdoctrine zegt dat Defensie en Onderwijs, om maar twee ministeries te noemen die cruciaal zijn voor een samenleving als de onze, even hard moeten lijden. Eerlijk delen betekent dat niemand zich veilig mag wanen.

Een aanbeveling aan Den Haag: gebruik de crisis om na te bepalen wat ook alweer de kerntaken van de overheid zijn. ‘Ad fontes’ dus. Terug naar de bron. Dat leidt tot een fundamenteel andere werkwijze van het kabinet dat zo naarstig op zoek is naar euro’s. Niet de huidige begroting is dan leidend – waarop politici kijken wat ze per beleidsterrein kunnen besparen. In plaats daarvan begint het begroten met een schone lei. Hoe vul je die in? De meest onmisbare voorzieningen krijgen prioriteit.

Concreet: veiligheid is vermoedelijk het allerbelangrijkste artikel dat de overheid kan leveren. Dus bezuinigen op Defensie en politici is kortzichtig en op den duur zelfs link. Hetzelfde geldt voor Onderwijs. Op goedkope arbeid kunnen we niet concurreren met China en India. Des te belangrijker om scholen en universiteiten, motor achter de kenniseconomie, te ontzien. En zo verder.

Het is waar dat er via deze manier van begroten zaken buiten de boot vallen. Dat is onvermijdelijk – onvermijdelijk én een typisch voorbeeld van hoe we van de nood een deugd kunnen maken. Zo blijft er waarschijnlijk geen geld over voor de halfzachte sector van subsidies en financiële aaien over de bol van iedereen die mooie idealen heeft. Maar aangezien die zelden tot iets leiden, hoeven we daar niet rouwig om te zijn. Integendeel.   

Dus Rutte moet zich dus niet afvragen wie er iets kan missen in deze crisistijd. Op die manier reduceert hij regeren tot boekhouden.