'We staan aan de vooravond van nieuwe, ingrijpende ontwikkelingen'

Het Sustainable Finance Lab is opgericht in 2010 na het uitbreken van de eurocrisis en is een initiatief van Herman Wijffels en Klaas van Egmond, beiden verbonden aan de Universiteit Utrecht en het Utrecht Sustainability Institute (USI) en Peter Blom van de Triodos Bank. In dit Lab zijn wetenschappers uit verschillende wetenschappelijke disciplines samengebracht, met het doel ideeën te ontwikkelen voor een daadwerkelijke verduurzaming van de financiële sector: een stabiele en robuuste financiële sector die bijdraagt aan een economie die de mens dient zónder daarbij zijn leefmilieu uit te putten. Hiervoor zijn meer fundamentele veranderingen nodig dan wat nu op de maatschappelijke agenda staat, aldus de tekst op de website.

Gisteravond werd onder de veelzeggende titel 'Een Schuldbewust Land' (pdf), met als ondertitel 'Naar een stabiel en duurzaam Nederland' dat rapport gepresenteerd. De titel deed me een beetje denken aan Schuld en Boete, wie schuld heeft, zal boete doen; het lijkt wel of het christelijk denken bij dit lab overheerst. En dat doet het ook, getuige de achtergrond van de meest prominente leden. Wat was de boodschap uit dat rapport?

Het rapport concludeert dat Nederland is gezwicht voor de schuldverleiding en presenteert voorstellen om de huidige problematische schuldenlast te beperken en om te komen tot een duurzame economische toekomst en stabiele financiële sector. Men komt tot vijf koerswijzigingen voor Nederland: priotiteit geven aan terugbrengen private schulden (hypotheken met name); het activeren van vermogens (als alternatieve financieringsbron voor het MKB); een 'vergroening' van het belastingstelsel; stabilisatie van de financiële sector en sturen op een beter 'welvaartsbegrip'. Volgens de schrijvers van het rapport staan we aan de vooravond van nieuwe en ingrijpende veranderingen.

Laat ik maar beginnen met te zeggen dat ook ik het heel erg heel hard nodig vind dat de financiële wereld op een andere leest geschoeid gaat worden. Al tijdens mijn werkzaamheden bij een gerennommeerde zakenbank koesterde ik in de loop van de tijd bepaalde twijfels, maar veel later, en met name sinds het uitbreken van de financiële crisis en de eurocrisis (die een heel andere crisis is, namelijk geen productcrisis, maar een systeemcrisis) zijn die twijfels alleen maar groter geworden. Sterker, ik kan wel stellen dat ik thans anders tegen deze sector aankijk dan 30-35 jaar geleden. En ook anders dan enkele jaren geleden nog. Die twijfels hadden destijds (30-35 jaar geleden) vooral betrekking op de klinische, louter op cijfertjes gebaseerde analyse en de extreme fee gedrevenheid van de (doorgaans) jonge bankiers. Heden ten dage is daar een andere twijfel bijgekomen: over de weinig productieve rol die banken spelen in de (wereld-)economie en de schadelijke effecten, die sommige producten toebrengen aan die economie. Tegelijkertijd ben ik énorm sceptisch of deze internationale bedrijfstak überhaupt gevoelig is voor argumenten van morele en meer filosofische aard. Verreweg de meeste jongens en meisjes op Wall Street en in The City zullen daar gewoon lak aan hebben. Totale lak.

Niettemin is een herbezinning op de rol die het financiële stelsel speelt in onze samenleving en daarbuiten meer dan nodig. Maar het taalgebruik van het Lab bevalt mij niet. Als ik zinnen lees als 'De bronnen van ons welzijn, de voorraden aan financieel-, sociaal- en ecologisch kapitaal, werden uitgehold', dan gaan mijn nekharen overeind staan. Dat kan beter en dat móet beter. Een ander bezwaar dat ik heb tegen de analyse van het Lab is, dat men geen onderscheid maakt tussen de financiële crisis, die in 2007 uitbrak in de VS en die veroorzaakt werd door een kunstmatig gecreëerde vastgoed bubble, heftig versterkt door het -oneigenlijk- gebruik van derivaten en credit default swaps; en de eurocrisis, die een ander soort crisis is, namelijk een systeemcrisis ten gevolge van het politieke besluit om één rente zónder wisselkoersmechanisme te hanteren voor sterk divergente economieën. Dat kan niet werken en leidt onvermijdelijk tot een permanente transferunie. Geen woord daarover bij het Lab, dat waarschijnlijk niet voor niets het EU-logo als banner op haar site voert.

De aangedragen koerswijzigingen missen dan ook stuk voor stuk het kardinale punt: de eenheidsmunt is de oorzaak van alle ellende, in elk geval in het eurozonegebied. Op die manier voer je een achterhoedegevecht waar niemand wat aan heeft. Dan doe je aan symptoombestrijding zónder een echte oplossing aan te dragen. Ja, de banken hebben teveel geld uitgezet aan hypotheekgevers. Dat werd weliswaar aangemoedigd door ons fiscale stelsel, maar de sector zelf heeft dat zeer sterk aangemoedigd en verzuimd om aan verstandig risicomanagement te doen. Ook onze Centrale Bank, die toch geacht wordt toezicht te houden op onze financiële sector, heeft onvoldoende en laattijdig de risico's benoemd.

Vervolgens wordt gesteld, dat financiële ongelijkheid het 'sociale kapitaal' aantast. In gewoon Nederlands bedoelt men te zeggen, dat te grote inkomens- en vermogensverschillen tot jalouzie leiden en dus de stabiliteit van een samenleving kunnen bedreigen. Alsof niet nu al 10% van de belastingbetalers goed is voor bijna 70% van alle belastinginkomsten. En passant wordt ook nog gesteld dat de toekomstige pensioenrekening geheel bij de jongere generatie wordt neergelegd. Geen woord over de jarenlange premiebetaling door de generatie die pak hem beet 40 jaar geleden is begonnen met werken en die nu eveneens getroffen wordt door een lege pensioenkas. De oorzaak is een hele andere: er is gewoon door onze regering decennialang op de pof geleefd. We hebben onze aardgasbaten niet in een reservefonds gestopt, maar uitgegeven aan het binnenlaten van wat wijlen Pim Fortuyn 'de vijfde colonne' noemde. C'est ça mes amis.

Dan volgt er een ecologisch verhaal, waarin gesteld wordt dat onze afhankelijkheid van fossiele energie (kolen, olie en gas) ons land kwetsbaar maakt voor geopolitieke risico's (bedoeld wordt ruzie met de Arabische wereld en/of Rusland) en een internationale aanpak van 'klimaatverandering' bemoeilijkt. Heeft men bij het Lab weleens gehoord van kernenergie vraag je je af, de veiligste en schoonste energiebron? Je vraagt het je af..

Als oplossingen worden dan aangedragen: beperking hypotheekrente aftrek (dat is al 'onderweg' en besloten); overgang naar een overslagstelsel (doorsneestelsel) van de pensioenen, zodat ook toekomstige generaties hun AOW kunnen blijven ontvangen. Dit betekent een drastische verlaging van de aanspraken die beloofd zijn aan mensen die 40 jaar lang trouw hun pensioenpremies afgedragen hebben, maar dat terzijde. Solidariteit schrijven we in dit land immers met een hoofdletter S. Men pleit voor het investeren door pensioenbeleggers in de Nederlandse economie (ik heb altijd geleerd dat je je appels nooit in één mandje moet leggen en dat belegers altijd gaan voor de optimale risico/rendement afweging; je zou zeggen, daar past gedwongen winkelnering niet in, maar ook dit terzijde). Daarnaast wil men fossiele brandstoffen extra belasten (en 'duurzame' energie subsidiëren; terwijl we allemaal weten dat windmolens absoluut niet rendabel te krijgen zijn). Ook wil men af van het BBP als maatstaf voor economische groei. Er zijn andere en betere methoden om het welzijn van de mensen te bepalen. Het rapport schrijft dat 'planbureaus' hiertoe de bestaande dashboards verder moeten uitwerken en vooral sneller en frequenter beschikbaar maken'. Whatever that may be, papier is geduldig...

Het rapport concludeert dan tenslotte dat we 'een schuldbewust land' moeten worden. Ik citeer uit het rapport:

Inderdaad, hadden we die aardgasbaten maar gespaard, zoals de Noren dat doen. Maar nee, we hebben het verbrast en het gaat maar door met het binnenhalen van onrendabelen.

Naar mijn bescheiden mening zijn het ondernemers die de welvaart bepalen in een land. Zij scheppen banen, maken innovatieve producten, stimuleren de vraag. Consumenten én producenten vertrouwen hangen af van de omstandigheden, die een verstandige, prudente regering schept. Dat betekent zo min mogelijk regelgeving, een zo klein mogelijke overheid, goede scholing en onderwijs, afgestemd op de behoefte van datzelfde bedrijfsleven. Maar wat we hebben gezien en nog altijd zien is een zelfgenoegzame overheid, die almaar uitdijdt, teveel geld uitgeeft, daarop de belastingen verhoogt, het onderwijs sinds de Mamoetwet stelselmatig heeft afgebroken en ondernemerschap verstikt onder een woud van regels. En Brussel heeft dit proces slechts verergerd. En aan het aanpakken van de uitwassen van de financiële sector is men niet toegekomen. En dus ging het fout, maar de factuur werd niet neergelegd bij de schuldigen, die plofte bij de belastingbetaler op de mat.

'We staan aan de vooravond van nieuwe en ingrijpende ontwikkelingen' schrijft het Lab. Alstublieft, Sustainable Finance Lab, doe nog eens een poging, maar nu echt. Ik heb wel alvast een kleine tip voor het Lab: verdiep u eens in The Matheo Solution (TMS). Over innovatie met behoud van solidariteit gesproken...