Verdelingsplannen zijn zelden een oplossing

Het zijn typisch de ideeën van westerse tekentafels, maar vandaag bleek Marcel van Dam er in zijn column in de Volkskrant ook een voorstander van. Tot mijn verbazing, want Van Dam wordt nooit moe om de westerse politiek in het Midden-Oosten te bekritiseren en ziet Israël als de bron van veel problemen in de verstoorde relaties met de moslimwereld.

Maar nu schrijft hij:

Met andere woorden; zet er een muur tussen, en je bent van een hoop gedonder af. Dat is precies wat Israël heeft gedaan, voor de eigen veiligheid, en niet om de Arabische buren te vermoorden. Maar applaus voor dat besluit heeft Israël van de Van Dams in deze wereld nooit gehad. Integendeel. Er is veel kritiek op het feit dat de Israëlische veiligheidsmuur (hek) op grondgebied staat waar volgens de meeste westerse plannenmakers een Palestijnse staat had moeten komen, en de Joodse staat krijgt ook steeds meer kritiek voor het verdrijven van de oorspronkelijke Arabische bevolking uit het gebied waar sinds 1948 het internationaal erkende Israël ligt. Vandaar dat de Palestijnen nog steeds en recht op terugkeer voor hun vluchtelingen eisen, al praten we nu over een derde of vierde generatie die nooit in Haifa of Jaffa is geweest en een mensenmassa die drie of veer keer zo groot is als de groepen die toen daadwerkelijk hun huizen hebben verlaten. Sterker, als je de logica van Van Dam doorzet, zou je de etnische zuiveringen waar vooral in linkse kringen altijd zo verontwaardigd over wordt gedaan moeten aanmoedigen. Uiteindelijk heeft dan iedereen zijn eigen etnisch homogene staat. Of wat daarvoor doorgaat. Want ook Israël, bij uitstek een product van etnische zuiveringen en volksverdrijvingen, heeft nog altijd twintig procent Arabieren binnen zijn grenzen. Van Dam zal toch niet serieus menen dat die moeten worden uitgezet?

Niettemin zijn de verdelingsplannen die nu door Van Dam voor Irak worden aanbevolen zeker geen links idee. Ze stammen uit de koloniale Europese koker. In 1916 werd het Midden-Oosten verdeeld door de heren Sykes en Picot, een Brit en een Fransman, langs geïmproviseerde tekentafellijnen die wat Irak betreft verrassend lang stand hebben gehouden. Het kan dus wel, al moet daarbij gezegd worden dat juist Irak, waar Saddam Hoessein Koeweit in de zomer van 1990 als negentiende provincie wilde inlijven, een onzalige constructie is gebleken. Tot 1926 had de Turkse republiek een claim op Mosul en Kerkuk, die is opgegeven, mede uit angst voor een onafhankelijk Koerdistan, een van de vele ideetjes waarmee westerse staatslieden na de ondergang van het Ottomaanse Rijk hebben gespeeld. Zij stonden toen ook een opdeling van Anatolië voor, die door Kemal Atatürk is verijdeld. Sterker, in de Turkse onafhankelijkheidsoorlog tegen de westerse mogendheden stampte hij in 1922 de Grieken (en met hen vele christenen) het land uit, waardoor de moderne Turkse Republiek niet alleen seculier werd, maar ook veel islamitischer dan het Ottomaanse Rijk ooit was. Uit die tijd stammen ook de etnische zuiveringen tussen Turken en Grieken, volksverhuizingen die heel soms ook een 'vrijwillig' karakter hadden. In Thracië, het Europese deel van Turkije, vonden zulke uitwisselingen plaats. Maar eigenlijk altijd waren het voor de bewoners zelf complete rampen. Neem de opdeling van Cyprus. Daar zijn nog steeds ooit door Grieken bewoonde spooksteden die in allerijl zijn verlaten. Kijk hier eens in Famagusta, waar de tijd sinds de zomer van 1974 stilstaat.

Van verdelingsplannen kun je eigenlijk niet meer zeggen dan dat ze soms wel en meestal niet werken. De verdeling van het verslagen en totaal vernietigde Duitsland was na de Tweede Wereldoorlog een geweldig succes, maar het knutselwerk dat de geallieerden in 1919 in Versailles in elkaar zetten was dat niet. Over Bosnië-Herzegowina deden vele verdelingsplannen de ronde, het bekendste het Vance-Owenplan uit 1993, maar er was een westers militair ingrijpen voor nodig om deze voormalige provincie van het Ottomaanse Rijk, in 1878 door het Habsburgse Rijk overgenomen en in 1908 geannexeerd, te pacificeren. De aanslag in Sarajevo op de Oostenrijkse troonopvolger op 28 juni 1914 leidde een maand later tot de Eerste Wereldoorlog. Je weet dus ook nooit wat al die vredesplannen nog voor giftigs in petto hebben. Wat eerst een oplossing lijkt, en Bosnië in Oostenrijkse handen was ten opzichte van het Turkse juk een 'stap vooruit', blijkt later een probleem.

Het is ook zelden zo dat de partijen ter plaatse braaf aan de verdelingsplannen meewerken. Atatürk legde zich niet neer bij de opdeling van Anatolië, terwijl de Grieken, die in 1922 een aanval op Ankara uitvoerden, recht meenden te hebben op 'meer'. De krijgsheren op de Balkan hielden zich in de jaren negentig ook niet aan de afspraken. En ook Israël hield zich niet aan de vele verdelingsplannen voor Palestina, maar trok zijn eigen plan. Wat maar goed ook was, want anders had de Joodse staat allang het loodje gelegd, omdat het nooit kon bouwen op al die Europese diplomaten die op hun tekentafels al hun cliënten (en ook zichzelf) tevreden moesten zien te stellen.

Nu al dagdromen over een verdeling van Irak heeft geen zin. De strijd is nog lang niet uitgevochten, en in de hoofdstad Bagdad wonen soennieten, sji'ieten en Koerden in verschillende wijken. Een verdeeld Irak zou bovendien de regionale machtsverhoudingen ernstig verstoren, waardoor een grotere oorlog in het Midden-Oosten voor de hand ligt. Die kan zelfs uitgroeien tot een wereldoorlog als de grote mogendheden net zo onoplettend zijn als in 1914. Wel waarschijnlijk lijkt een nieuwe ronde van etnische zuiveringen en volksverhuizingen waarbij de sterkste partijen op eigen houtje nieuwe grenzen zullen proberen te trekken. Niet iets om naaruit te zien. Niet voor de bevolkingen in de regio, die nieuwe rampen wacht, en ook niet voor westerse tekentafeldenkers, die wederom zullen moeten vaststellen dat het in het voormalige Turkse Rijk geen zuivere koffie is en dat voor de etnische en religieuze tegenstellingen aldaar geen moreel bevredigende oplossing bestaat.

Europeanen zullen dus vanaf de zijlijn toekijken en kritiek hebben. Op Amerika, dat het in het Midden-Oosten altijd fout doet. En op Israël en de Joden, in velerlei ogen de bron van alle kwaad.