Van Mierlo, Bouterse, Valk en Demmink

Dinsdagavond jl. ging de uitzending van Andere Tijden over de rol van toenmalig Minister van Buitenlandse Zaken en D66 oprichter Hans van Mierlo, die in 1997 verhinderde dat Brazilië Desi Bouterse arresteerde voor drugshandel. Arthur Docters van Leeuwen en Joris Voorhoeve betogen in de uitzending dat de Tweede Kamer Van Mierlo in 1997 daarvoor moest laten aftreden.

Nu heb ik altijd wat moeite met het soort wijsheid achteraf dat in deze aflevering werd gedemonstreerd. Als beide heren vonden dat Van Mierlo verkeerd bezig was, hadden ze daar destijds hun consequenties aan moeten verbinden. Zoveel jaren later de zedenmeester uithangen, is wat gemakkelijk. Van Mierlo stond voor een moeilijke afweging met consequenties voor de toch al beladen postkoloniale verhouding tussen Suriname en Nederland.

Niemand weet hoe de Surinaamse bevolking had gereageerd als Nederland de in Suriname populaire Bouterse had laten arresteren. We weten ook niet wat Brazilië had gedaan als puntje bij paaltje kwam. Er zat toen een pro-Bouterse regering in Suriname, die de zaak zeker geëscaleerd zou hebben op regionaal niveau. Een internationaal politiek wespennest dus.

Nederlandse inmenging bij de staatsgreep van Bouterse op 25 februari 1980?
In een andere, m.i. interessantere uitzending van Andere Tijden uit 2009 Bouterse aan de macht wordt uitgebreid ingegaan op de rol van de Nederlandse Militaire Missie onder leiding van wijlen kolonel Hans Valk voorafgaand en tijdens de Februaricoup van 1980. Deze uitzending is van grote historische waarde omdat de kort na de uitzending overleden Max. Vegelin van Claerbergen, tijdens de coup ambassadeur in Suriname, zeer openhartig het woord doet. Ook zien we kolonel Valk (op archiefbeeld) en komt de Surinaams-Nederlandse insider André Haakmat aan het woord.

Volgens Haakmat was Bouterse destijds helemaal niet van plan om een staatsgreep te plegen maar werd hij daartoe aangezet door Valk, die ruzie had met de toenmalige Surinaamse bevelhebber Elstak. Valk zelf werd drie maanden na de staatsgreep overhaast teruggeroepen door Nederland, daarmee Bouterse aan zijn lot overlatend in een omgeving met veel dreiging van (tegen)coups.

Het beeld dat oprijst is dat de Nederlandse Militaire Missie een grote rol speelde bij de staatsgreep. Zonder hun adviezen op operationeel, tactisch en strategisch niveau had de Februaricoup nooit kunnen plaatsvinden. Een andere bron is dit artikel uit Vrij Nederland van 25 december 1982. (pdf) Dit is bij mijn weten het enige interview waarin Valk - hoewel in bedekte bewoordingen – zijn rol bij de staatsgreep toegaf en zelfs goed probeerde te praten. Dat laatste is plausibel, want dit interview door Elma Verhey en Gerard van Westerloo vond plaats eind december 1982, bijna drie jaar na de staatsgreep maar slechts twee weken na de gruwelijke Decembermoorden in Suriname. Valk moet geschokt zijn geweest en had behoefte zijn eigen rol bij de coup te rechtvaardigen. Hij stelde in dit interview dat een coup begin 1980 onvermijdelijk leek en dat de veiligheid van de in Suriname verblijvende Nederlanders, ongeveer 6.000, vereiste dat die staatsgreep “professioneel” werd begeleid. Later heeft hij er – ongetwijfeld onder druk van zijn superieuren op Defensie – nooit meer iets over willen zeggen.

Van Mierlo stond in 1997 dus in veel opzichten voor een brisante situatie. Als hij Bouterse had laten arresteren was niet alleen de Surinaamse bevolking mogelijk in opstand gekomen, ook was de rol van Nederland bij de Februaricoup aan het licht gekomen want Bouterse had dan niet langer gezwegen.

Overigens is er een aparte historische omstandigheid: de vader van kolonel Hans Valk, luitenant-generaal C.J. Valk, was Hoofd van de Nederlandse Militaire Missie in Indonesië, van eind jaren veertig tot 1951. Vader en zoon Valk speelden dus, achter de schermen, een roi in het dekolonisatieproces van zowel Indonesië als Suriname. Ooit schreef ik daar dit stukje over.

De rol van Joris Demmink
Nu komen we op de rol van de omstreden topambtenaar Joris Demmink. Wat we uit de uitzending van Andere Tijden uit 2009 weten is dat Joris Demmink degene was die als Hoofd Juridische Zaken én Suriname-coördinator op het Ministerie van Defensie, in 1981 het rapport van inlichtingenofficier Koen Koenders over de rol van de Nederlandse Missie bij de staatsgreep voor staatsgevaarlijk verklaarde en onderin een la deed verdwijnen.

Dit roept veel vragen op bij mij. Uit zijn CV weten we, dat Joris Demmink van 1971 tot 1982 werkzaam was op het Ministerie van Defensie. Maar vanaf wanneer was hij daar de Suriname Coördinator? Ambassadeur Vegelin van Claerbergen vertelde bij Andere Tijden dat hij in de maanden voorafgaand aan de staatsgreep probeerde van kolonel Valk af te komen, omdat Valk zich in zijn ogen ondermijnend en “uiterst onhebbelijk” gedroeg, maar dat lukte niet. Iemand beschermde Valk dus in Nederland. Was dat Demmink? Rapporteerde Valk aan Demmink? Daarover kan ik weinig vinden. Je kunt erover speculeren of Demmink met zijn veronderstelde sexuele escapades, de hand boven het hoofd is gehouden omdat hij teveel wist over de Nederlandse rol bij de Februaricoup.

Er zijn blogs op internet zoals deze waarin wordt gesteld dat Valk al vanaf 1978 correspondeerde met Demmink, maar in hoeverre dat klopt, is moeilijk te achterhalen. Over de rol van Demmink zijn dus veel vragen; het enige wat we met zekerheid kunnen stellen is dat Demmink de man was die het inlichtingenrapport van majoor Koenders over de Militaire Missie in Suriname voor staatsgevaarlijk verklaarde. Het Suriname-dossier van die periode is door Nederland voor 60 jaar tot staatsgeheim verklaard.

Natuurlijk verandert dit hele verhaal niets aan de verantwoordelijkheid van Bouterse voor de Decembermoorden en ook niet aan zijn mogelijke betrokkenheid bij drugshandel, maar het verklaart wel waarom veel Surinamers Nederland als hypocriet ervaren met al haar eisen. Overigens heeft kolonel Valk altijd gesteld dat Bouterse bij de Decembermoorden op sleeptouw was genomen door zijn Cubaanse adviseurs. Valk zelf zat toen al lang in Brussel en had een baan bij de NATO.

Ik heb in al mijn artikelen hierover steeds geponeerd dat op de eerste plaats het Surinaamse volk, maar ook het Nederlandse volk, recht hebben om te weten wat er toen is gebeurd. Deze episode heeft immers mensenlevens gekost en de geschiedenis van Suriname is er ingrijpend door veranderd. Het geheime Suriname Dossier moet daarom openbaar worden gemaakt door Nederland. Pas dan kunnen beide landen schoon schip maken met hun verleden.