Genocide-deskundige: 'We nemen de mensenrechten niet serieus'

Een paar dagen geleden kwam genocide-deskundige Anthonie Holslag in het nieuws. Hij maakte zich zorgen om de terughoudendheid van minister Timmermans (Buitenlandse Zaken) als het gaat om het benoemen van de genocide in Irak. Ik stelde hem een aantal vragen voor De Dagelijkse Standaard over de vreemde houding van zowel Timmermans als de Verenigde Naties, die niet over genocide durven te spreken.

Timmermans vindt dat er geen verschil is in ernst tussen de termen 'misdaden tegen de menselijkheid' en 'genocide', dus daarom zou er niet over genocide gesproken hoeven te worden. Onzin, zo vindt Holslag. "Zowel in het internationaal recht als binnen de VN wordt een scherp onderscheid gemaakt tussen misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Dus ik weet niet waar Timmermans zijn ideeën op stoelt," zei hij tegen het ANP.

Holslag werkte bij het NIOD-instituut en heeft daar les gegeven in vakken als 'Race, Culture and Genocide' en 'The Armenian Genocide'. Hij is panellid en voorzitter van de International Association of Genocide Scholars en hij geeft nu les aan de Universiteit van Amsterdam bij de faculteit Conflict Studies/Politicologie. Momenteel doet hij promotie-onderzoek naar het onderwerp genocide. Holslag zegt tegen De Dagelijkse Standaard dat de verdragen van mensenrechten niets meer zijn dan luchtbellen als we niet ingrijpen

Waarom wordt er door minister Timmermans niet gesproken over genocide in Irak?
"Dat komt omdat genocide een beladen woord is. Het geeft sinds de gruwelijkheden in de Tweede Wereldoorlog en de genocideconventie van 1948, een morele verplichting aan de lidstaten om in te grijpen. Dit weet Timmermans en dit weet het kabinet. Het gebruik van het woord genocide zal de situatie een bepaald gewicht geven die het kabinet liever niet wil zien. Genocide vereist namelijk actie, zoals onderzoek naar genocide heeft aangetoond.

Niet ingrijpen bij een genocide zal de situatie alleen maar verergeren. Dit zagen we bij Rwanda. Dit zagen we bij voormalig Joegoslavië. De genocialde processen stopten pas toen er eindelijk werd ingegrepen in 1995. Het benoemen van genocide vereist dus zowel een morele als een materiële en politieke verplichting die Timmermans, zo denk ik tenminste, wil vermijden. Vergeet niet dat Nederland als lidstaat de Genocide-conventie heeft geractificeerd en dat ze ook resolutie 1674, die stelt dat lidstaten burgers dient te beschermen tijdens genocide, heeft ondertekend. Ook tijdens bewapende conflicten. Het kabinet wil deze verplichtingen niet aangaan."

Wat als het kabinet wél erkent dat er sprake is van genocide door ISIS? Wat moet er dan gebeuren?
"Ten eerste zou dat betekenen dat Nederland zich moet inzetten om de genocide te stoppen en tevens dat we een grotere bijdrage moeten leveren binnen de VN. Misschien moeten we dan ook meer hulp bieden aan de VS. Daarom is het benoemen van genocide, niet alleen in Nederland, maar ook in de VN van een ontzettend groot belang. We hebben resoluties uit 1948 en 2006 die ingrijpen vereisen. Dat niet alleen Nederland het woord vermijdt, maar ook de VN in de resolutie van 16 augustus, is erg opvallend.

Het geeft tegelijkertijd de complexiteit van de politiek weer. Wat mensen moeten begrijpen, is dat als je de situatie bestudeert het niet alleen om ISIS gaat, maar ook om de situatie in Syrië. Je zou kunnen zeggen, zoals Simon Speakman Cordall in Newsweek van 21 juni doet, dat de radicalisering van ISIS voortvloeit uit het niet-ingrijpen in Syrië. Het is allang geen nationaal conflict (lees: burgeroorlog) meer, maar een regionaal conflict. Sommige landen in de VN-Veiligheidsraad willen zich hier niet in mengen en zouden iedere resolutie met het woord 'genocide' vetoën. Deze hele kwestie laat het onvermogen van de Veiligheidsraad zien en dat sommige landen hun nationale belangen voor de internationale belangen stellen."

Ik zie Nederland niet echt iets doen, als ik eerlijk ben.
"Allereerst moeten we eens afstappen van het idee dat Nederland te klein is om überhaupt van betekenis te zijn. Het probleem met dit kabinet is dat het geen buitenlands beleid heeft. Waar we in de Koude Oorlog leunden op de VS, leunen we nu op Duitsland. Timmermans gebruikte het woord 'onderzoek', voordat hij met zijn belachelijke "geen verschil in ernst"-uitspraak kwam. Ik weet overigens niet wat er valt te onderzoeken of te concluderen als de rookgordijnen straks zijn opgeklaard en de massagraven ontdekt worden, behalve dan dat we niets hebben gedaan bij een humanitaire en politieke catastrofe en dat al onze praatjes en verdragen van mensenrechten niets meer dan luchtbellen zijn geweest.

Ten tweede moeten we druk blijven uitoefenen in de veiligheidsraad en de EU. Ten derde zouden we de VS, en nu ook Cameron die een coalitie wil gaan vormen, hier meer in kunnen ondersteunen. Zowel moreel als materieel. En als laatst kunnen we meer doen om hulp te geven aan de minderheden die nu het slachtoffer zijn van ISIS. Denk aan veiligheidszones of zelfs veiligheidstroepen. Misschien zelf het opnemen van vluchtelingen. Het doel moet zijn om de hele regio te stabiliseren, en niet achter gesloten deuren Assad te steunen. Daarom is een coalitie met andere landen vereist."

Kunnen we überhaupt iets betekenen voor de onderdrukte minderheden in Irak met onze beperkte krijgsmacht?
"Ja, maar dat kan alleen als ook het Nederlandse electoraat de ernst van de situatie inziet. In de peilingen stijgen VVD en PvdA. Oftewel: het kabinet. Dit zal het gevoel van hun gelijk, ondanks wat alle organisatie ook roepen, verstevigen. Er zijn verschillende dingen die Nederland kan doen: we kunnen meer samenwerken met de VS en we kunnen een groter standpunt innemen binnen de EU.

We zouden kunnen denken aan een no-fly zone over Syrië, het sturen van veiligheidstroepen, het maken van een luchtbrug om slachtoffers naar een veilige zone te brengen - er is heel wat dat we al hadden kunnen doen als we onze politieke verplichtingen en onze mensenrechtenpositie eens serieus namen. Nu blijven het slechts woorden en halve beloftes en toont deze situatie de miserabele staat van onze leger aan. Het is toch te belachelijk voor woorden dat we wel een onderdeel van de coalition of the willing waren tegen een oorlog in Irak, maar dat we bij een daadwerkelijke humanitaire ramp niet willen of durven in te grijpen? De tegenstrijdigheden zijn immens. En dat ziet de internationale gemeenschap ook."

Vind je dat er meer geld naar Defensie moet om in te kunnen grijpen in brandhaarden over de wereld?
"Ik denk dat we op dit moment in een wereld leven waarin een stijging van het budget voor Defensie onvermijdelijk is. Europa kent nu 69 jaar vrede. Het is alsof we zijn vergeten dat Europa eeuwenlang een gebied van oorlog is geweest. Het gaat dus niet alleen om meer geld naar onze Defensie sturen, maar - zoals Obama ook al zei - dat de hele EU hun militaire apparaat dient te herzien. Het was geen loze kreet van Obama; er zat een waarschuwing in.

De EU is afhankelijk van Rusland, de EU heeft geen eenduidig buitenlands beleid en functioneert, als het er echt op aankomt, niet als een eenheid. Dit terwijl de brandhaarden samen een uiterst grote vuurzee kan worden, waar wij straks mee te maken krijgen: deze brandhaarden zijn echt geen ver-van-mijn-bed-shows. Ze zijn akelig dichtbij en zullen ons raken.

Dan heb ik het niet alleen over de ISIS sympathisanten in Nederland of de Nederlandse jihadisten die voor ISIS strijden. Ik heb het ook over het feit dat onze directe belangen in het gebied zijn verweven en dat iedereen - met een aantal uitzonderingen in de Veiligheidsraad - gebaat is bij een stabiel Midden-Oosten. Meer geld naar Defensie is het minste wat we kunnen doen, maar er liggen grotere vraagstukken aan ten grondslag.

Wat gaan we doen met de daders van genocide? En hier is een leuke vraag voor Timmermans: wat gaan we doen met de daders van ISIS en Assad die met gifaanvallen op zijn eigen bevolking zich zeer zeker schuldig heeft gemaakt aan 'misdaden tegen de menselijkheid'? Waarschijnlijk weinig, want volgens hem is er immers geen verschil in de ernst van de daden."

Over ISIS gesproken, hoe komt het dat ISIS zo groot is in Syrië en Irak?
"In de opmerkingen onder mijn artikel bij GeenStijl en het artikel in De Telegraaf, zie ik dat sommigen zeggen dat ISIS de vertegenwoordiging is van de islam. Laat ik hier duidelijk over zijn: ISIS is niet de islam. ISIS is in mijn optiek ook niet de representatie van de islam, zoals sommige politici beweren, maar meer een gepolitiseerde vorm van de islam omdat we niet eerder hebben ingegrepen in het gebied. Oftewel: ISIS is mede door ons tot stand gekomen."

Er gaan verhalen dat er 100 miljoen extra naar Defensie gaat. Is dat wel genoeg?
"Ik heb werkelijk geen idee of dit voldoende is. Het is in ieder geval een begin, in een wereld die duidelijk instabieler wordt."