Philips: De positie van de werknemers is ondergeschikt gemaakt aan het belang van de aandeelhouders

CDA en D66 willen onderzoek naar ‘goed gedrag’ norm voor bedrijven. Ze willen een onderzoek naar de rol van het bedrijfsleven in de samenleving. Ze vinden dat het zogenaamde Rijnlandse model, het ‘stakeholder model’, te veel met de mond wordt beleden. De motie zou discussie hierover stimuleren. VVD fractiegenoot Klaas Dijkhoff sprak in 2019 tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen, dat in de tijd van zijn opa Philips een ‘goed leven’ bezorgde, maar dat daar nu ver is vanaf gedreven. Ik weet dat in die tijd Philips het wonen voor werknemers regelde en zelfs de wc bril was Philips. Ik vroeg Chris Paulussen, hoofd opinie Eindhovens Dagblad, en dé Philips kenner, naar zijn oordeel. Hij schrijft mij het volgende.

“Philips bekommert zich minder dan vroeger om zijn werknemers. De overheid laat burgers meer hun eigen boontjes doppen. Aan de individualisering en verzakelijking van de samenleving heeft de VVD van Klaas Dijkhoff volop meegewerkt. Mooi dat de opa van Klaas Dijkhoff zowat zijn hele leven bij Philips werkte en zijn tien kinderen kon laten studeren dankzij het Philips-Van der Wilgenfonds. Dat studiefonds is in 2014 afgeschaft. Rond die tijd besloot het kabinet Rutte II om de studiebeurs te vervangen door een sociaal leenstelsel, dat achteraf toch niet zo sociaal blijkt te zijn. Maar dat vertelde de VVD-fractieleider er niet bij toen hij woensdag in het debat na Prinsjesdag het Philips van vroeger idealiseerde.

Niet dat Dijkhoff geen punt heeft. Philips is ver afgedreven van de Philips-samenleving van vroeger, het Eindhoven van zijn grootouders en ouders. Gerard en Anton Philips zorgden goed voor hun werknemers. Zonder veel af te willen doen aan hun betrokkenheid bij het wel en wee van hun werknemers, mag daar wel een kanttekening bij worden gemaakt: het was niet alleen sociale bewogenheid, het was ook welbegrepen eigenbelang. Philips groeide zo hard dat het moeite moest doen om werknemers aan te trekken en te behouden. Bovendien kon de lokale overheid de expansie van het concern niet bijbenen en moest het dus zelf zorgen voor huisvesting, onderwijs, medische zorg en ontspanning voor de werknemers die van alle kanten naar Eindhoven werden gehaald.

Dat Philips bestaat niet meer. Met de verhuizing van het hoofdkantoor naar Amsterdam nam Philips afstand van zijn 'geboortegrond'. Tot verdriet van PSV-supporters als Dijkhoff staat de naam Philips niet meer prominent op het PSV-shirt. De positie van de werknemers is ondergeschikt gemaakt aan het belang van de aandeelhouders. En Philips is van een breed uitgewaaierd elektronicaconcern veranderd in een specialist in gezondheidstechnologie. Dat zijn keuzes waar veel op valt af te dingen, maar het zijn ook keuzes die zijn afgedwongen door gewijzigde concurrentieverhoudingen, globalisering, technologische ontwikkelingen en de daarmee gepaard gaande individualisering en verzakelijking van de samenleving.

En daar heeft de overheid - mede onder leiding van de VVD van Dijkhoff - volop aan meegewerkt. Burgers moesten meer hun eigen boontjes gaan doppen, de markt werd heilig verklaard en overheidsdiensten werden op grote schaal geprivatiseerd. Niet alleen bij Philips hebben werknemers geen baan-voor-het-leven meer. Nederland is kampioen flexwerk. Bijna nergens zijn zoveel uitzendkrachten en zzp'ers en het is de overheid die dat met wetgeving mogelijk maakt en zelf ook grote aantallen uitzendkrachten inhuurt.

Door het fiasco met de dividendbelasting en de onwil van grote bedrijven om mee te werken aan de door premier Mark Rutte beloofde koopkrachtverbetering, is de liefde van de VVD voor het bedrijfsleven even bekoeld. Andere partijen haakten daar in het debat gretig op in. Lodewijk Asscher (PvdA) wees op de zwakke rechtvaardiging van Philips-topman Frans van Houten voor zijn exorbitante salaris en Lilian Marijnissen op de geringe bereidheid van Philips om belasting te betalen. Allemaal waar, maar ook allemaal gefaciliteerd door de overheid. Zo speelde Philips ongevraagd en ongewild een hoofdrol in het eerste, grote debat over het regeringsbeleid. Voor al degenen die het verleden idealiseren: Gerard en Anton Philips waren geen heiligen. Zij zorgden er al in 1912 voor dat zij hun schaapjes op het droge hadden door Philips naar de beurs te brengen. Anton Philips deed over 1913 voor de belasting aangifte van een inkomen van 215.000 gulden, omgerekend naar nu zo'n 2 miljoen euro. Aldus Chris Paulussen.

Het lijkt er op dat Dijkhoff in een nostaligische droomwereld leeft van zijn grootvader. Begrijpen CDA en D66 wel in welke moordende concurrentie onze bedrijven moeten opereren en inmiddels ook aan duurzaamheidscriteria moeten voldoen. Bedrijven zijn al ultiem maatschappelijk om te proberen te overleven. Dat is buitengewoon moeilijk en velen zullen nog failliet gaan helaas. Moeten bedrijven nu nog meer maatschappelijk actief zijn? In welke wereld leven CDA en D66 eigenlijk? Van D66 weten we wel inmiddels dat ze het bedrijfsleven omzeep helpen met identiteitspolitiek. Maar nu ook CDA? Als je maatschappelijk bezig wilt zijn, ga dan bij het Leger des Heils werken!

Uitkomst onderzoek voorspel ik: de overheid moet meer grip krijgen op bedrijven. Meer regels, zoals rapportages, en misschien wel een wettelijke rol voor vakbonden in de besturen van ondernemingen. Ze leren het nooit.

Frits Bosch, auteur van “Risico als obsessie”, “Dat is het risico”, “Wereld op een keerpunt” “Onbehagen bij de elite”, “Schaft ook Nederland zich af?” en “Feminisme op de werkvloer”.