Over Bregmans wensdenkproza

Naar aanleiding van Esthers verhaal van vanmorgen ontspon zich op Twitter een discussie tussen ondergetekende en haar doelwit, De Correspondent auteur Rutger Bregman. Nou ja, discussie: Bregman vond het maar "bizar", die verwijten. Hij vond het ook getuigen van een schrijnend gebrek aan belangstelling voor 'de dingen'. Want wie niet in zijn mening over thema's als "robotisering, afkalvende middenklasse, problemen verzorgingsstaat, toenemende werkdruk" geinteresseerd is, kan onmogelijk in die zaken zelf geinteresseerd zijn. Logisch, nietwaar? 

Maar goed, ik ben de beroerdste niet dus ik heb jonge Rutger beloofd hem een beetje bij te scholen. Mijn voornaamste verwijt is dat ik zijn analyses doordrenkt van wensdenken vind en zijn uitgangspunten te weinig doordacht. Case in point: zijn pleidooi voor arbeidstijdverkorting. In overigens keurig leesbaar proza beschrijft hij de geschiedenis van het denken over dat idee en de praktische ervaringen ermee. Daarbij constateert hij iets opmerkelijks: ondanks alle voorspellingen wil het nog niet echt vlotten met de verkorting. Sterker nog: mensen lijken eerder langer te zijn gaan werken. Maar, zo stelt hij strijdbaar, dat kunnen we niet zomaar accepteren! Rutger wil het namelijk echt, die arbeidstijdverkorting, heel graag zelfs. Het is immers de oplossing voor bijna alle problemen waar de mensheid mee kampt: stress, slechte schoolprestaties, onderdrukking en achterstelling van de vrouw, ja zelfs klimaatverandering.

Maar ja, hoe komen we van A naar B? Wat te doen, om met Lenin te spreken? Rutgers oplossing: we gaan er een politiek ideaal van maken. Gewoon, omdat het kan. Pardon: omdat het nodig is! Hoe doen we dat dan? Nou gewoon, door de prikkels om te draaien. Maak overwerken loeiend duur, dan laten werkgevers het wel uit hun hoofd om een enkele werknemer het werk van twee te laten doen. Probleem opgelost!

Om met die "oplossing" te beginnen: (hele diepe zucht...) er kleeft een kleine bezwaar aan. Namelijk dat als het economisch efficient was voor de werkgever om die extra werknemer in dienst te nemen ipv zijn huidige werknemers te betalen voor overuren, hij dat allang had gedaan. Wat Rutger voorstelt is niet het omdraaien van economische prikkels maar het verstoren (om niet te zeggen verkrachten) van het arbeidsmarktproces. De ondernemer kan geen normale kosten-baten analyse meer maken over de factor arbeid in zijn bedrijf. Het gevolg zal zijn dat hij risico gaat mijden en dus minder gaat produceren. Het laatste wat je immers wilt als werkgever is overbodige produktiecapaciteit in stand moeten houden (lees: werknemers op je loonlijst houden terwijl die maar een paar uur per week wat te doen hebben). Gevolg: in minder dan geen tijd krimpt de economie en stijgt de werkloosheid. Ja heus Rutger, jouw "oplossing" leidt in praktijk alleen maar tot vergroting van de problemen. Wil je begrijpen hoe dat mogelijk is? Lees dan wat die andere "grootste econoom van de vorige eeuw", Friedrich Hayek, te zeggen had over de Keynesiaanse doelstelling van volledige werkgelegenheid en de rol van overheden en vakbonden in het nastreven daarvan.

Rutgers oplossing werkt dus niet. Maar zijn uitgangspunt deugt toch zeker wel? Willen we niet allemaal minder werken? Nou eh, nee dus. Dat blijkt overduidelijk uit de door Rutger zelf geciteerde cijfers die laten zien dat ondanks alle inspanningen van overheidsinstanties werknemers in landen als de VS en Nederland niet tot inleveren van arbeidstijd bereid zijn. De vraag is nu: waarom is dat zo? Waarom houden mensen toch zo hardnekkig vast aan die vervelende arbeid? Waarom niet hand in hand Rutgers arbeidsloze paradijs ingedanst? Zijn ze nu echt zo gek dat ze in het zweet des aanschijns hun brood willen blijven verdienen?

Ja, dat zijn ze. En daar hebben ze ook goede redenen voor - redenen die in de menselijke natuur zelf schuilen. Arbeid vervult namelijk een paar essentiele functies voor mensen, anders dan enkel het verschaffen van bestaanszekerheid. Arbeid helpt bijvoorbeeld het streven naar onderscheiding te verwezenlijken. "Altijd naar het beste te streven en anderen te overtreffen", zo vatte Homerus dit oermenselijke streven samen. De mens wil graag bevestigd zien dat hij beter is dan anderen. Of in ieder geval niet de mindere. De werkvloer is daar bij uitstek voor gemaakt. Verder wil de mens ook graag zijn gevoel van eigenwaarde kunnen bevestigen door middel van werk: het gevoel bij te dragen aan de maatschappij, het bedrijf of het eigen gezin. Iets te scheppen, iets achter te laten, een reputatie op te bouwen: het zijn allemaal dingen die arbeid mogelijk maakt. "Arbeid adelt", zogezegd.

Even serieus nu: beste Rutger, ik weet uit ervaring dat het nooit makkelijk is om dit soort kritiek te krijgen. Maar ik heb echt, heus het beste met je voor. Van constructieve kritiek word je beter, doe er dus je voordeel mee. Twee tips tot besluit: reken je beleidsvoorstellen altijd even door voordat je ze aan een breed publiek presenteert. Dat voorkomt dat je met "oplossingen" komt die het probleem alleen maar erger maken. En misschien nog wel belangrijker: neem de tijd om je eigen uitgangspunten aan een voortdurend kritisch onderzoek te onderwerpen. Het enkele feit dat een bepaald streven jou aantrekkelijk lijkt, is niet noodzakelijk genoeg reden om het als geopenbaarde waarheid te accepteren. Je bent naar eigen zeggen een nieuwsgierig ingesteld iemand, het zou dus geen al te zware opdracht voor je moeten zijn. Succes ermee!