'Order out of chaos'

Het volgende lijkt chaotisch, net als de euro, maar er is verband.

De grondwet is het laatste bolwerk voor de burger. Hij legt de grondrechten van de burgers vast  waaraan niet getornd kan worden. Wetten en regelingen die tegen de grondwet indruisen zijn ongeldig. Dat geldt uiteraard ook voor EU en eurozone wetten.

Zo is in Duitsland door het Bundesverfassungsgericht te Karlsruhe geoordeeld dat het OMT, het onbeperkt opkopen van staatsobligaties van lidstaten door de ECB, strijdig is met de Duitse grondwet en de verdragen die monetaire staatssteun verbieden. Uit hoffelijkheid is de zaak doorverwezen naar het Europees Hof van Justitie, maar het Verfassungsgericht behield zichzelf het recht voor op het laatste oordeel, ook na de uitspraak van het Europees Hof. Daarmee werd het OMT geblokkeerd tot de uitspraak van het Europees Hof, die binnenkort verwacht kan worden en daarna wellicht uitgevoerd zal worden zonder medewerking en financiële steun van Duitsland.

Nu wordt in een interne publicatie van Italië en Spanje die claim van het Verfassungsgericht aangevallen. Volgens beide landen heeft het Europees Hof de jurisdictie en het Verfassungsgericht niet. Het is immers een EU belang en niet uitsluitend een Duits belang. De claim van het Verfassungsgericht is tegen de EU verdragen, zo stellen de beide landen. Maar het OMT verhindert volgens het Verfassungshof Hof ook de grondwettelijke verplichte controle van het Duitse Parlement op de besteding van belastinggeld.

De Europese Commissie herkent in het OMT geen verboden staatsfinanciering. Het Verfassungsgericht ziet er echter wel degelijk verholen staatsfinanciering in. De EC is van mening dat aanwijzingen van de ECB dienen te worden opgevolgd en dat de ECB boven elke controle staat en dus onbeperkte macht heeft. In feite stelt de EC daarmee ook dat de regelingen van de EU en eurozone de grondwetten van de lidstaten kunnen uitschakelen. Dat is wel een belangrijke stap.

Wat de gehele zaak een pikant tintje geeft is dat de afgelopen jaren in zuidelijke onder controle van de Troika staande landen al enkele malen procedures zijn gevoerd tegen hervormingen (meestal salarisverlagingen e.d.) door belangengroepen in die landen, waarbij de rechter de hervormingen verbood omdat ze tegen grondwettelijke vastgelegde rechten indruisten. Hiertegen is door de EC of eurozone nooit geklaagd en moesten "bezuinigingen" anders worden ingevuld. Ook daar ging het om het belang van de gehele eurozone. Dit voert naar  de rol van de ECB in dit alles. Het verdrag van Lissabon stelt:

Het hoofddoel is de prijsstabiliteit in overeenstemming met de beginselen van de open markt economie. Die prijsstabiliteit wordt internationaal gezien bereikt bij een inflatie van idealiter 2% op jaarsbasis. De ECB neemt dus maatregelen om dat percentage aan te houden binnen de visie van de open markt. Twee procent inflatie, want een economische stroming is van mening dat dat de kooplust van de burger prikkelt en tot kopen zet nu de prijzen nog niet met die 2% zijn gestegen. Zo wordt een voortdurende economische groei veroorzaakt en langzame waardedaling van de munt.

Een belangrijk middel om die inflatie te beinvloeden (hup, daar gaat de markt economie overboord) is het rentewapen. Door de rente te verlagen bij een lagere inflatie dan die 2% wordt geld goedkoper en leent men dus gemakkelijker en koopt men meer waardoor de prijzen gaan stijgen en de inflatie weer op die 2% komt. Bij een inflatie hoger dan 2% verhoogt men de rente, geld wordt duurder, de kooplust zakt weg en de prijzen dalen.

De eurozone kampt met een te geringe inflatie en in enkele lidstaten is er zelfs sprake van deflatie, een negatieve inflatie dus. Dit wordt door een stroming in de economie gezien als uiterst gevaarlijk. Aankopen worden uitgesteld omdat men verdere prijsdalingen verwacht, er komt een supply crisis omdat bedrijven niet meer produceren en dat kan een neerwaartse economsche spiraal veroorzaken, net zoals een uit de hand gelopen inflatie een neerwaardse geldwaarde spiraal kan veroorzaken. Zo'n deflatie kan diverse oorzaken hebben. Prijsdalingen kunnen in de huidige globale economie worden veroorzaakt door goedkope importen uit landen met lagere productiekosten waardoor eigenlandse producten uit de markt geconcurreerd worden, kunnen ontstaan als gevolg van innovatieve technieken en tenslotte ook door geldgebrek bij de kopers. In dat laatste geval is er dus een demand crisis, niet zoals in de andere een supply crisis.

In de eurozone is het duidelijk een demand crisis, zoals onlangs zelfs Draghi moest toegeven. Bij een demand crisis zal een renteverlaging niet veel zoden aan de dijk zetten. Als het de consument aan geld ontbreekt helpt het rentewapen niet. Dat is ook gebleken want zelfs met een rente van praktisch 0% en negatieve rente voor geld parkeren bij de ECB zit je wel aan de bodem en het heeft niets geholpen, integendeel. Een tweede aspect hierbij is de uitspraak van Draghi dat hij de euro kost wat kost zal steunen. Dat heeft de euro tot een sterke currency gemaakt. De eurozone, hoewel stagnerend, is een wereldspeler in de economie. Als die gehele eurozone garant staat voor die euro in zwakke lidstaten is het risico op niet terug betalen van leningen wel heel erg klein en dus de rente erop laag. Dat zien we nu ook de zwakke lidstaten tegen redelijke tarieven op de kapitaalmarkt terecht kunnen. Maar het gevolg is dat de wisselkoers van de euro ook hoog blijft. Als Draghi die toezegging niet had gedaan was de euro een stuk zwakker geweest en de wisselkoers lager. Geen vrije marktwerking. Hoe is nu dat gebrek aan koopkracht tot stand gekomen?

Eén oorzaak is de koers van de euro, die door Draghi's toezegging te hoog is gebleven. Daardoor is de globale concurrentiepositie van de eurolidstaten ongunstig beinvloed. De productiekosten in de eurozone zijn daardoor te hoog, alleen Duitsland kan, mede door zijn high tech kapitaalgoederen producten goed mee en heeft dus ook een keiharde handelsbalans (handel buiten de eurozone).  Een andere, belangrijker, oorzaak is het verschil in economisch potentiëel tussen de lidstaten. Daardoor zijn ze na 2000 snel uit elkaar gegroeid hoewel de bedoeling was dat de zwakke landen zich snel zouden ontwikkelen, een ijdele wensdroom. Zwak werd steeds zwakker en in 2012 bleken de verschillen zo onoverbrugbaar dat de zwakke lidstaten niet meer op de kapitaalmarkt konden lenen. Het verdrag van Lissabon waarin directe staatsteun onderling werd verboden werd genegeerd en we kregen de beruchte bailouts. Nu zou hulp op zich misschien geholpen hebben maar die hulp werd vergezeld van stringente hervormingsmaatregelen met als doel de concurrentiepositie van de geoutbailde lidstaten zo te verbeteren dat ze weer concurrerend zouden worden. In plaats van echte hervormingen van culturele, sociale en financiële zaken werd er bezuinigd op de burgers, een proces van "interne devaluatie" waarbij voornamelijk de inkomens van de consumenten werden gekort om zo de productiekosten uitvoerrijp te maken. Wat daardoor gewonnen werd met uitvoer (vaak naar andere eurolanden) werd verloren aan binnenlandse koopkracht en dus vraag en dus werd de weg geëffend naar de deflatie, de demand crisis.

Ook in de sterkere lidstaten hebben de hervormingen hun lidtekens nagelaten, ook in de vorm van voornamelijk hogere lasten voor de burgers met als gevolg ook afnemende koopkracht en afnemende inflatie hoewel lang niet tot het peil van het zuiden. Een verdere oorzaak voor de huidige impasse is de schuldopbouw van de lidstaten. In dit geval niet aleen een eurozone probleem maar een globaal probleem maar voor de eurozone het ergst. Door de kunstmatig laaggehouden rentetarieven is lenen erg aantrekkelijk geworden, geld was goedkoop, en dus hebben zowel lidstaten als consumenten onverantwoord veel geleend. Nu is dat niet erg bij een groeiende economie met redelijke inflatie maar in een tijd van recessie en stagnatie met een demand crisis is er door de hoge staatschulden in vrijwel geen enkele lidstaat geld vrij te maken om die koopkracht te verbeteren. Het IMF heeft al een balletje opgeworpen om de spaargelden met 10% te belasten hetgeen de staatsschulden beter behersbaar had kunnen maken. Misschien komt dat diefstal ideetje nog wel eens terug.

Een andere simpeler pad is dat van de geldverruiming. Het ECB heeft daarvoor het zgn TLTRO verzonnen. Een lening aan de banken met 0,05% rente te investeren in het bedrijfsleven van de eurozone. De eerste tranche ervan was een mislukking. De banken zijn niet genoeg geïnteresseerd. Een reden zou kunnen zijn dat bedrijven nu alleen geld willen lenen om te overleven en dat is voor de banken niet interessant. Ook het financieren van beginnende ondernemingen is in de huidige gespannen economische sfeer te riskant. Zolang de vraag laag blijft is er niet veel belangstelling van beide zijden.

Dan blijft over de Quantitative Easing, het opkopen van obligaties van lidstaten van de banken, het OMT,  ter waarde van zo'n 1000 miljard euro. Dat stelt Draghi nu in het vooruitzicht en daar is de Bundesbank fel tegenstander van. Daarover gaat de procedure van het Verrfassngsgericht en het Europees Hof. Door die geldverruiming is er weer voldoende krediet voor het bedrijfsleven, de inflatie zal daardoor stijgen en de waarde van de euro zal door die extra biljoen behoorlijk dalen. Dat laatste klopt, want alleen al door de aankondiging van Draghi is de eurokoers met bijna 10% gedaald, van $1,40 enkele maanden terug naar $1,27 nu. Tot vreugde van Frankrijk en Italië die hun concurrentiepositie daardoor verbeterd denken te zien.

Een nadeel is, dat de vrijkomende gelden bij de banken terechtkomen en dat zijn op winst beluste bedrijven die hun geld zo voordeling mogelijk investeren. Gevolg daarvan is dat het geld dus niet bij de consument terechtkomt en daar zit juist het gat. Zolang de consument niet meer geld heeft blijft de demand crisis bestaan. De vraag is bovendien of door die geldverruiming inderdaad de inflatie weer zal toenemen tot die gewenste 2%. Uit ervaringen in de USA en het VK bleek, dat de inflatie door die QE niet significant toenam. Die toename kwam pas tot stand toen de economie ging aantrekken; toen het VK al gestopt was en de USA driftig aan het afbouwen was; en met een groei van nu bijna 5% klinkt in beide landen de roep om renteverhoging steeds luider en die verhoging zal in 2015 zeker plaatsvinden.

Een andere ervaring was dat men echt niet kan bepalen in hoeverre die QE nu de groei heeft bevorderd. Wel is zeker dat het nieuw gedrukte geld in grote bedragen in de emerging markets terecht kwam waar hogere winsten te behalen vielen. Door die wisselkoersdaling, waardevermindering van de euro tov de dollar, verbetert de exportpositie van de eurozone. De uitvoer wordt goedkoper. Daar tegenover staat dat de importen evenzeer in prijs stijgen. Dat zou minder tellen in een land als Canada dat alle grondstoffen en energiebronnen in huis heeft en dus weing last van duurdere import zou hebben. Voor de grondstoffen en energiebronnen arme eurozone is het een ander verhaal. Hier moeten die alle ingevoerd worden tegen die hogere koers waardoor de prijzen in de eurolanden behoorlijk zullen oplopen. Goed voor de inflatie zult u denken. Misschien, maar fataal voor de toch al uitgeholde koopkracht want de lonen zullen niet stijgen. De eurozone heeft zich in een onontwarbaar kluwen van problemen gestort.

Hoe het zal aflopen? In ieder geval zult u het, jammer genoeg, niet meer via DDS Finance kunnen lezen.