Ook 2019 was een jaar waarin migratie het discours bepaalde

Als er één onderwerp is waar veel over werd gesproken, dan is het wel: migratie. Hoe vaak migratie, en met name immigrerende asielzoekers, wel niet aan werd gehaald als argument bij een ander politiek onderwerp, is haast niet te tellen. De discussie werd gekenmerkt door de enorm opgeblazen strijd tussen emotie en ratio, moraal en eigenbelang, de geschiedenis en de toekomst, hoog- en laagopgeleiden, arm en rijk, links en rechts maar ook stad en platteland. In alle lagen van de maatschappij kwam het onderwerp wel voorbij. Wat voor argumenten zijn er zoal voorbij gekomen? Wat moeten we aan met de (im)migratie?

De oorzaak
De oorzaak van de problemen lijken te zijn ontstaan bij het Vluchtelingenverdrag. Daarin werden de definitie, de status en de rechten van vluchtelingen opgenomen. Mensen die vluchten omdat ze worden vervolgd, vanwege oorlog of als gevolg van rampen. Het Vluchtelingenverdrag heeft ook een protocol waarin staat beschreven welke stappen er in elke situatie moeten worden gevolgd. De VN-verklaring van de Rechten van de Mens is nauw verweven met dit verdrag voor vluchtelingen.

Het oorspronkelijke idee
Voor de meeste mensen leek de intentie van beide verdragen volstrekt helder. Mocht er zich een ramp, oorlog of vervolging voordoen, dan vangen de meest nabijgelegen landen de vluchtelingen tijdelijk op. Daar werd gewacht tot de situatie zich niet meer voor zou doen. En in de tussentijd werden vluchtelingen dan geregistreerd, kregen ze (in grove lijnen) zorg, kleding, voedsel, drinken en onderdak. 'Dankuwel', 'Graag gedaan' en de vluchteling keerde weer huiswaarts. De meeste landen hadden net de effecten van de Tweede Wereldoorlog meegemaakt en hadden bij het opstellen van de verdragen de context van zo'n situatie nog voor ogen.

Een verharde politiek
Maar de wereld stond niet stil en ook de discussie over mensenrechten, definities van het woord 'vluchteling', redelijke definities van geldige vluchtredenen en over de betekenis van grenzen, woekerde voort. En hier zijn meerdere kampen ontstaan. De één zag goedkope arbeidskrachten (VVD), de ander een nieuwe achterban (PvdA) of zelfs een missie voor de menselijkheid (D66, GroenLinks, CDA, CU, SGP) en wéér een ander zag daarnaast ook concurrentie (SP) of gevaar (PVV, FvD). Voor al die punten valt best wat te zeggen maar de discussie is er één van uitersten geworden, waardoor zelfs nuancerende argumenten niet meer worden gehoord. Zijn alle immigranten criminelen, een gevaar, gelukszoekers en schadelijk? Natuurlijk niet. Zijn ze allemaal slachtoffer, zielig, hulpbehoevend, kansenparels en een aanwinst? Nee, ook niet.

De discussie lijkt (misschien al wel decennialang) niet meer eerlijk te kunnen worden gevoerd. Zag je, als doorsnee burger, dat de integratie de verkeerde kant uitging? Dan mocht je van geluk spreken als je het benul had dat in voorzichtige termen te uiten, want uitte je je ongenoegen terwijl je gefrustreerd was, dan kon je rekenen op een labeltje van 'racist' of 'xenofoob'. En kon je een mooi verhaal vertellen over het succes van een immigrant in dit land, dan was het ook niet goed. Het verwijt was dan 'knuffel-Marokkaan', 'Uncle Tom' als de immigrant rechts bleek of de schaduwkanten van immigratie aankaartte, of het was simpelweg 'een uitzondering'. Feiten deden er steeds minder toe en je eigen kamp had sowieso gelijk, dus kon je je tegenstander prima uitsluiten met zo'n term of verwijt.

Waar de discussie antwoord op had moeten geven
Een groot probleem is het verschil in opvattingen tussen grofweg 'links' en 'rechts' over de concepten van de natiestaat, de verzorgingsstaat, medemenselijkheid, verantwoordelijkheid, de betekenis van grenzen en van een volk voor wie die grenzen in het leven zijn geroepen. Want een helpende hand uitsteken voor wie dat echt nodig heeft, daar is geloof ik niemand tegen. Maar hoeveel hulp is er nódig, wat is genoeg en wanneer is het teveel?

Definities en intenties
Het punt van integratie is ook een groot probleem, mede doordat 'opvang in de regio' niet helemaal van de grond lijkt te zijn gekomen. Want waarom moet iemand die op de vlucht is ook direct integreren, helemaal in een land als Nederland? Wanneer is iemand goed geïntegreerd en kan die zich terecht 'een Nederlander' noemen? Bij het beheersen van de taal en het hebben van een Nederlands paspoort? Voor wie nog in de multiculturele samenleving gelooft of zich alleen drukmaakt over de arbeidsmarkt is dat voldoende. Echt diepgaande discussies over dit onderwerp zijn in de mainstream media in ieder geval weinig te vinden.

Maar ook 'medemenselijkheid' en 'verantwoordelijkheid' lijken als termen totaal andere betekenissen te hebben gekregen voor links en rechts. Links doet vaak een beroep op 'medemenselijkheid' omdat ergens niet ingrijpen voor hen gelijkstaat aan medeplichtigheid, wat oneerlijk is. Ingrijpen heeft geen zin als je niet weet hoe je de situatie aan moet pakken (immigranten per boot ophalen), het gevolg van ingrijpen het alleen maar verergert (ontwikkelingshulp) en hulp bieden uiteindelijk ten koste gaat van jezelf (druk op de verzorgingsstaat, slechte integratie, werkloosheid en criminaliteit).

Halve waarheden en betwiste feiten
Ook hier is het lastig om een compleet beeld van de situatie te krijgen en hebben sommige feiten er zelfs de schijn van gemanipuleerd te zijn. Want zoek je informatie over criminele immigranten, dan wil je geen cijfers van 'verdachten' maar van daders. En dan wil je niet horen dat misdrijven als moord en verkrachting onder 'overige' staan. En wil je lezen over demografische trends in Nederland, dan schiet het weinig op als derde generatie immigranten onder de noemer van 'autochtone bevolking' worden geschaard.

Het wordt al helemaal een verschrikking bij het onderwerp van 'verantwoordelijkheid'. Want in hoeverre is een immigrant verantwoordelijk voor z'n eigen situatie? En in welke mate is er daadwerkelijk sprake van racisme en discriminatie? In de meeste gevallen zoeken immigranten met hetzelfde land van herkomst elkaar op, dat zou ik ook hebben gedaan. Het maakt echter wel dat de integratie daardoor niet van de grond komt. Beheerst de immigrant na verloop van tijd de taal nog steeds niet en wordt hij daardoor niet aangenomen, of überhaupt niet uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek, dan is dat geen kwestie van discriminatie natuurlijk. En net zoals de vertroebelde feiten uit de vorige alinea, zien we hier ook een reeks van halve waarheden, aannames en vooroordelen. 'Onbewuste discriminatie' zou zijn aangetoond met anonieme sollicitaties. Maar zulke diversiteitsprojecten zijn door gemeenten ook snel weer stopgezet. Niet omdat er nog steeds sprake was van (onbewuste) discriminatie maar om het simpele feit dat de doelgroep (minderheden) praktisch niet solliciteerden of niet aan de eisen voldeden. In principe waren die projecten een succes, want iedereen kreeg evenveel kans en discriminatie was praktisch uitgesloten. Toch werden die projecten als 'gefaald' beschouwd, precies om het feit dat er bijna geen 'diverse mensen' op afkwamen. Want het doel bleek niet alleen 'discriminatie tegengaan' te zijn maar het moest ook een 'afspiegeling van de maatschappij' teweegbrengen.

Een eerste stap voor 2020?
Dit alles illustreert wat mij betreft een totale ramp in wording. De discussie wordt niet gevoerd en áls die al wordt gevoerd lijken links en rechts totaal andere betekenissen te geven aan dezelfde woorden. Daar lijkt voor mij de eerste stap te moeten worden gezet: het helder krijgen van de definities en intenties voor elkaar. En ook harde cijfers/feiten die door niemand in twijfel kunnen worden getrokken. Maar het is naïef om te denken dat dit in het jaar 2020 die kant op zal gaan. Het wordt volgens mij nog eerst véél erger...