Ontmoeting van messiassen

Volgens het dagblad Trouw hebben zij dezelfde agenda. Het kan zijn dat de hoop hier de vader van de gedachte is, want protestanten zien pausen altijd door hun eigen hervormingsbril en er is weinig aanleiding te denken dat de conservatieve Bergoglio zomaar meegaat met eigentijdse zaken als vrouwen in de kerk, abortus en het homohuwelijk. Maar het is waar dat Obama en Franciscus iets aan de sociale ongelijkheid willen doen, al maakt de Amerikaanse president zich daarbij eerder sterk voor de lagere middenklasse in eigen land, terwijl van Bergoglio het verhaal gaat dat hij 's nachts als eenvoudig priester vermomd langs de daklozen van Rome is gegaan. Of dat waar is, betwijfel ik, maar je moet een mooi verhaal niet kapotchecken. Zeker bij bijzondere pausen geldt de hogere waarheid dat het waar zou kunnen zijn.

Of Obama en Franciscus hun heiligenstatus verdienen, moet worden afgewacht. Vooralsnog zijn zij niet meer dan slappe aftreksels, plaatsvervangers op aarde eigenlijk, van hun mythische voorgangers Ronald Reagan en Karol Wojtyla. De Amerikaanse president en de Poolse paus hebben elkaar twee keer in Rome ontmoet, in 1982 en 1987, en deelden eveneens een agenda. Zij vormden samen met de Britse premier Margaret Thatcher en CIA-directeur William Casey een Heilige Alliantie in de strijd tegen het Sovjetcommunisme. Dat de Amerikaanse geheime dienst, die nauw samenwerkte met de Poolse katholieke kerk en de onafhankelijke vakbond Solidariteit, daarbij betrokken was, laat zien dat er bij zo'n alliantie nogal wat onheilige zaken meespelen. Daarbij speelde ook toen de sociale component een rol, wat tegenwoordig vaak wordt overzien, omdat de ondergang van het Sovjetcommunisme als een 'overwinning van rechts' wordt gezien. Maar de door de katholieke vakbondsleider Lech Walesa georganiseerde stakingen op de Lenin-scheepswerven in Gdansk, trof de Poolse arbeidersbeweging de communistische machthebbers in het hart. Niet het communisme, maar het kapitalisme deed het in de jaren tachtig op het gebied van de sociale gerechtigheid beter. Wat tegelijk een enorme ondersteuning was voor de neoconservatieve revolutie van Reagan en Thatcher, die in eigen land de vakbonden bestreden, maar ze in Polen samen met het Vaticaan ondersteunden. Dat de mediamieke Poolse paus ondertussen ook nogal kritisch was over het kapitalistische Westen, dat oppervlakkig en consumentistisch zou zijn, werd gemakshalve vergeten. Niemand nam die katholieke maatschappijkritiek ook serieus. Die was reactionair, bevoogdend en gespeend van elk economisch inzicht. Niet de kerk, maar de vrije markt had gewonnen.

Het ligt voor de hand om nu smalend te doen over de sociale boodschap van Obama en Franciscus. Beiden staan niet bekend om hun verstand voor het zakenleven. En waar Reagan en Wojtyla een instinctief gevoel voor geopolitiek aan de dag legden en hun afkeer van het 'evil empire' van de Sovjet-Unie deelden, lijken Obama en Franciscus met hun rug naar de grote wereldpolitiek te staan. De eerste reis van Wojtyla ging in 1979 naar zijn geboorteland Polen, een spectakel van de eerste orde, terwijl Franciscus in 2013 dichterbij Rome bleef en de vluchtelingen op het eiland Lampedusa bezocht. Niet direct een propagandareis voor het Vrije Westen, zoals ook Obama met Obamacare meer in eigen land is geïnteresseerd dan in de wereldwijde oorlog tegen het moslimterrorisme. Sterker, van een 'war on terror' wil hij niks weten (al voert hij die in stilte wel met drones), terwijl Franciscus nu eerder voor linkse thema's dan voor rechtse thema's een kruistocht voert. Logisch dus dat Obama en Franciscus op de hoon van rechtse websites kunnen rekenen. Zij kunnen niet in de schaduw van Reagan en Wojtyla staan.

Maar pas op: in de jaren tachtig was links nog oppermachtig, althans veel sterker dan nu, en werden Reagan en Wojtyla belachelijk gemaakt. Nederland maakte zich bij het pausbezoek in mei 1985 vrolijk om Popie Jopie. En Reagan stond te boek als onnozele cowboy uit Hollywood. Zelfs bij rechts bestond twijfel of de president ze allemaal op een rijtje had. De val van de Berlijnse Muur kwam in 1989 voor iedereen als een verrassing. Sindsdien spreken we van het 'ongelijk van links' en heeft rechts het hoogste woord. Lange tijd terecht. Maar de laatste jaren gaat het niet meer zo goed met het Westen, zowel op geopolitiek als economisch gebied. Toch blijft rechts links van alle problemen de schuld geven. Wat links in de jaren tachtig met rechts deed. Rechts heeft tegenwoordig wel veel praats, maar steeds minder oplossingen. En op sociaal en moreel gebied, waarop rechts in de jaren tachtig sterk was met de Cold Warriors Reagan en Wojtyla, milde mannen met gevoel voor humor en internationale solidariteit, heersen nu de schrille tonen van 'aanpassen', 'eigen volk eerst' en 'de eigen broek ophouden'. Het is een kleingeestigheid die niet onderdoet voor de vroegere betonkoppen uit Oost-Europa, die zich ook alleen druk konden maken om kleine materiële voordeeltjes die ze hun eigen onderdanen uiteindelijk niet meer konden geven. Want het Sovjetsysteem was politiek, economisch, moreel en sociaal failliet.

Het is heel goed mogelijk dat Obama en Franciscus met hun sociale boodschap roependen in de woestijn zullen zijn. Niet elke messias weet water in wijn te veranderen. Maar beide wereldleiders signaleren wel een politiek-intellectueel tekort dat klemmender geworden is sinds het socialisme in het Westen in de eeuwige versukkeling is geraakt en rechts alleen nog zelfgenoegzame praatjes verkoopt. Daarom is de christelijke cultuurkritiek van Obama en Franciscus meer dan welkom.