Onsterfelijk door te moorden

Laten we niet de illusie hebben dat voorvallen als in Alphen aan de Rijn worden veroorzaakt door wapenbezit. Dan draaien we oorzaak en gevolg om. Iemand wordt niet gewelddadig door wapenbezit, hij was het al. De aanslagpleger op Koninginnedag – ik noem zijn naam bewust niet – werd niet gevaarlijk, nadat hij zijn rijbewijs had gehaald, of omdat hij in een Suzuki Swift reed.

Natuurlijk is het vreemd dat iemand met een psychiatrisch verleden lid kan worden van een schietclub. We moeten voorkomen dat gewelddadige of labiele personen kunnen oefenen in het gebruik van vuurwapens. Ook ik ben van mening dat de controle op vuurwapens moet worden verbeterd. In de eerste plaats door de koppeling van bestanden, zodat de politie direct zicht krijgt op het gedrag van een individu. Dat zal ook helpen bij de bestrijding van huiselijk geweld en agressief rijgedrag. Voorts door meer controle in de vorm van onaangekondigde huisbezoeken en inspecties op de club. Alle beetjes helpen, maar verscherpte controle op legale wapens is niet de definitieve remedie. Ook na voorvallen in Amerika en Finland luidde het voorspelbare commentaar dat in die landen het vrije wapenbezit een hoofdrol zou spelen. Die redenering snijdt geen hout. Het wapenbezit is daar een eeuwenoude traditie, zoals in ieder land waar je beren en wolven kunt tegenkomen. Ook gemakzuchtig is de gedachte dat je er toch niets aan kunt doen, omdat er altijd gekken zijn die door het lint gaan. Deze argumenten kunnen een rol spelen bij individuele gevallen, maar ze verklaren niet waarom we de afgelopen tien jaar een onverwachte toename hebben gezien van moordpartijen op scholen en in supermarkten. Het zou mij niet verbazen als de wijze van berichtgeving en de opkomst van nieuwe media daarbij een belangrijke rol spelen. De daders willen beroemd worden. Ik ben trouwens van mening dat dit ook geldt voor de moordenaar van Pim Fortuyn.

Onsterfelijk worden door te moorden. In 2008 zei de Amerikaanse schoolmoordenaar – ik noem zijn naam niet – dat hij “fucking famous – verdomd beroemd” zou worden. In Finland zetten de daders filmpjes van zichzelf op YouTube. We leven in een tijd waar jongeren niet worden aangemoedigd het beste uit zichzelf te halen, maar om beroemd te worden. De wereld lijkt een grote Idols-finale te zijn en wat moet je dan als je ook daarvoor helemaal geen talent hebt? Jouw X-factor is dan de wens de wereld te schokken en één keer beroemd te zijn, “fifteen minutes of fame” voordat je zelfgekozen de vergetelheid ingaat. Het gehanteerde wapen is afhankelijk van tijd en plaats: een vuurwapen, een zwaard, brandstichting, een auto, voedselvergiftiging, enz.

Politiek is er altijd draagvlak om maatregelen te nemen tegen wapenbezit, ook al is dat vooral symptoombestrijding. Er is echter geen politicus die een onderzoek durft in te stellen naar het functioneren van de media. Voor zelfkritiek moet je ook niet bij journalisten zijn. Alleen de wetenschap kan uitsluitsel geven op de vraag of de media een rol spelen bij de toename van de geweldsincidenten en het opvallende kopieergedrag van de daders. Dat zou beter dan de these van het wapenbezit verklaren waarom in Amerika en Engeland eerder dan elders sprake was van aandachttrekkende massamoorden. Is het toevallig dat in die landen de sensatiepers en kijkcijfers belangrijk zijn? Vooruitlopend op wetenschappelijk onderzoek kan het geen kwaad als hoofdredacteuren – inclusief het NOS-Journaal – een gedragscode afspreken om terughoudend om te gaan met de verslaggeving. Geen ‘live’ uitzendingen en zinloos gespit in het school- of familieleven van de dader. Behandel een aanslag als een ernstig verkeersongeluk. Niemand vraagt dan naar de zielenroerselen van de buschauffeur of de piloot. Geen aandacht voor de dader, alleen voor de slachtoffers. De dader moet weten dat hij niet het nieuws zal domineren. Zelfgemaakte filmpjes worden direct van internet verwijderd. Zijn foto krijgt een balk en zijn naam wordt niet genoemd.

Mat Herben

Adviseur Media en Politiek