Oeverloos gekeuvel

Lezen doe ik op safe. Hier wreekt zich mijn conservatieve aard, vermoed ik, want pas als een boek zich heeft bewezen, besluit ik er tijd aan te besteden. Nadeel van deze benadering is echter dat ik, spijtig genoeg, nooit meedoe aan een literaire hypes.

Zo’n twintig jaar geleden las iedereen Het Bureau van J. J. Voskuil. Iedereen, behalve ik. Pas toen de mammoetcyclus over Maarten Koning als voltooide set in de winkel lag, ben ik er aan begonnen. Jammer, want daardoor heb ik de spanning gemist die zich opbouwde als er weer een volgende deel van Het Bureau zat aan te komen.

Maar er is goed nieuws! Nu is er Karl Ove Knausgård, een Noorse schrijver die een leeshype ontketent die in veel opzichten lijkt op die rond Voskuil. ‘De man die je moet lezen,’ zegt het Vlaamse blad Knack.Zijn megaproject heet de Mijn strijd-serie. In zes dikke boekdelen legt de auteur zichzelf onder het vergrootglas. Het zal er om spannen of hij de 3000 pagina’s aantikt.

Het mooie is dat de serie halverwege is – zojuist is het derde deel uitgekomen, Zoon, en er volgens de planning nog drie delen volgen. Alle gelegenheid dus om in te stappen terwijl de hype langzaam op stoom komt.

Wie begint aan de cyclus, merkt vrijwel meteen dat de duizelingwekkende omvang niet de enige overeenkomst met Het Bureau. Weidse vergezichten en theorieën zul je er (bijna) tevergeefs in zoeken. Beide auteurs gaan uit van het allerkleinste en proberen dat te vangen in hun boeken. Voskuil richt zich op het gedoe op de werkvloer. Vermoedelijk moet een groot deel van zijn succes verklaard worden vanuit de herkenbaarheid van veel scènes. Want zeg nu zelf, iedereen kent toch een collega met wie je eigenlijk niet door een deur kan, maar wel moet, omdat de baas dat nu eenmaal eist? Voskuil liet zien dat je van alledaags kantoorleed literatuur kan maken.

En Knausgård? Hij vertelt vooral over het familieleven en de strubbelingen die daarmee samenhangen. Meer dan Voskuil reflecteert hij daarover, net zoals hij zich in bloemrijkere taal uitdrukt, maar de familietaferelen hebben de overhand. In Vader, deel één van de cyclus, staat de onmogelijke relatie van de auteur met zijn vader centraal.

Met de eerste scène van dat boek is de toon al meteen gezet. Knausgård is acht en ziet op het nieuws dat een Noorse vissersboot is gezonken. In het water meent hij een gezicht te herkennen Hij holt naar buiten, naar zijn vader om dit te vertellen. Aanvankelijk doet deze nog een halve poging om enige interesse te veinzen. Totdat hij vindt dat de jonge Knausgård hem te lang uit zijn werkzaamheden in de tuin heeft gehouden, waarna zich dit dialoogje ontspint:

Onder me in de kuil hield hij de moker stil: ‘Sta je daar nog steeds, joh?’
Ik knikte.
‘Maak dat je binnenkomt.’
Ik liep weg.
‘Zeg?’ zei hij.
Ik beleef staan, draaide vragend mijn hoofd om.
‘Geen gehol deze  keer.
Ik bleef hem aanstaren. Hoe kon hij nu weten dat ik had gehold?
‘En sta niet zo dom te kijken,’ zei hij. ‘Je ziet eruit als een debiel.’

De houding van Knausgårds vader jegens zijn zoon pendelt gedurende het boek heen en weer tussen vijandigheid en afstandelijkheid. De kilte komt soms als een koude tochtstroom van de pagina’s.  

Toch ben ik nog niet gewonnen voor de Mijn strijd-reeks. Die aandacht voor het gewone leven, prachtig. Maar net iets te vaak mondt zij uit in gekeuvel Neem bijvoorbeeld Liefde, het kloeke tweede deel uit de serie. Grofweg de eerste honderd pagina’s gaan op aan een beschrijving van de crèche waar Knausgårds zijn kroost naartoe brengt. Nogmaals, geen onderwerp is te banaal om aan bod te laten komen in literatuur. Alleen mondt minutieusheid bij Knausgårds nogal eens uit in oeverloosheid, waardoor mijn aandacht verflauwde – zozeer zelfs dat ik dreig te stranden in Mijn strijd.

Missie mislukt? Het lijkt er wel op. Ik vrees dat ik wéér een literaire hype aan me voorbij laat gaan.