Nederland is geen land voor Belgische toestanden

Neem de Belgische historicus David van Reybrouck, in 2010 prijswinnend auteur met een boek over Congo. Hij schreef nu een pamflet 'Tegen verkiezingen', waarin hij de vermoeid geworden democratie weer nieuwe pit wil verlenen door politici voortaan via loting te laten verkiezen. Daarbij beroept hij zich op ideeën uit de Griekse oudheid. Ik heb het boek zelf nog niet gelezen, maar de Volkskrant besteedde er al aandacht aan via een interview met de auteur in de boekenkatern van zaterdag 5 oktober en vandaag noemde journalist Hans Wansink het een inspirerend pamflet. Het is dus goed mogelijk dat ik het betoog van Van Reybrouck onrecht aandoe. Maar dat hele lotingidee ergerde mij meteen en ondermijnt volgens mij elk vertrouwen in democratisch landsbestuur. Want loting staat voor willekeur en geeft mensen nog meer het gevoel dat zij machteloos staan tegenover de grillen van de politiek. We hebben bovendien de huidige Haagse politiek om te laten zien dat dit de totaal verkeerde richting is. Tenzij je natuurlijk graag aan gezagsondermijng doet en van alles een grap maakt. Mijn favoriet uit het Vlaamse cabaret: Abortus - Provocatus 2-0.

Dat de absurdistische ideeën van Van Reybrouck niettemin toch serieus worden genomen, wijst erop dat er ook aan de Haagse politiek veel schort. 'Belgische toestanden', noemden we dat vroeger, waar wij boven de rivieren tot de komst van Pim Fortuyn geen last van dachten te hebben. In België waren ze aan regeringscrises gewend en in 2010 en 2011 zat het land zelfs een jaar zonder regering. Volgens veel commentatoren ging dat heel goed en misschien zelfs beter dan met regering. Onze zuiderburen spreken nu weleens spottend over het spookbeeld van 'Nederlandse toestanden', waarbij ze op instabiele gedoogconstructies en PVV-capriolen doelen (en ondertussen hun eigen cordon sanitaire tegen het Vlaams Belang, de enige constante in de Belgische politiek, als succes aanprijzen).

Terug naar Den Haag. Ik dacht dat we hier al enige ervaring met loten hadden. Zo moesten studenten voor een populaire studie als geneeskunde lange tijd loten, want iedereen was gelijk en dan was loten volgens de beleidsmakers in politiek Den Haag het eerlijkst. In België hebben ze dat nooit gedaan, mede een reden waarom er bij Vlaamse ziekenhuizen geen wachtlijsten zijn en de gezondheidszorg er ook volgens tevreden Nederlandse patiënten zoveel beter is. Dat loten werd door goede studenten die buiten de boot vielen bovendien als buitengewoon onrechtvaardig ervaren. Gelijk hadden ze.

En kijk eens naar het door Wouter Bos bedachte kwartetspel dat aan de razendsnelle vorming van het kabinet-Rutte II ten grondslag heeft gelegen. Dat was ook een vorm van strootje trekken. Loten dus, waarbij de onderhandelaars van VVD en PvdA elkaars stokpaardjes hardstikke eerlijk en efficiënt tegen elkaar uitruilden. De beide regeringspartijen die vorig jaar bij de verkiezingen nog goed waren voor een meerderheid van 79 zetels schommelen nu in de opiniepeilingen bij elkaar opgeteld ergens tussen de 30 en de 35. Loten meneer, daar weten we alles van, daar hebben we geen David van Reybrouck voor nodig.

Dat heel uitruilconcept uit de koker van Wouter Bos (altijd de slimste van de klas) was natuurlijk een absurd idee, alleen maar ingegeven door het idée fixe dat het land op een doortastende regering zat te wachten die meteen van start ging. Het leidde tot een opeenstapeling van willekeur. Alle onzalige gelegenheidsakkoorden die voor de verkiezingen van 2012 al waren gesloten, zoals het lenteakkoord, werden nog eens bijgesteld, waar uit weer nieuwe gelegenheidsakkoorden voortkwamen die afgelopen week voor de gelegenheid nog eens tot nieuwe akkoorden hebben geleid. Geen touw aan vast te knopen. Geen kiezer die er meer iets van snapt. Maar wel een akkoord voor zolang het duurt. Wat vooral ontbreekt is enigerlei vorm van beleidsconsistentie. Terecht dus dat de Eerste Kamer een stokje stak voor de pensioenherzieningen die het kabinet er even snel - want er moet nu bezuinigd worden, dat wil zeggen: geld gevonden worden - doorheen dacht te kunnen jassen. Die obstructie van de Eerste Kamer leidde er bij Halbe Zijlstra, fractievoorzitter van de VVD, nog toe dat die misschien beter afgeschaft kon worden. Wat dachten die lastige senatoren wel, in wiens naam denken die te regeren?

Het tekent de verwarring in Den Haag dat vooraanstaande politici de door henzelf geproduceerde gedrochten belangrijker vinden dan een zorgvuldige afweging door de Senaat. In België, waar ze nooit om pragmatische oplossingen verlegen zitten, trad de koning ooit een dag af omdat er een abortusvoorstel getekend moest worden waar hij het in geweten niet mee eens was. Abortus - Provocatus 2-2. Maar dat is België, waar ze een overschot aan 'politikers' hebben en de kortste weg tussen twee punten nooit een rechte lijn is. Zelfs de taalgrens ligt daar niet vast. De tegenstelling tussen Vlamingen en Walen is daar zo serieus dat ze nooit aan een kwartetspel zullen denken om elkaar belangen tegen elkaars uit te ruilen. Dat laatste doen we alleen in Nederland, dat ooit om zijn rechtlijnigheid bekend stond, maar tegenwoordig niet eens meer begrijpt dat bij belangrijke beleidsvragen juist consistentie en voorspelbaarheid zijn gewenst. We zien door de bomen het bos niet meer. Vandaar dat ook bij ons het idee heeft kunnen ontstaan dat al die politici in Den Haag om het even zijn en dat we misschien net zo goed zonder kunnen, of kunnen gaan loten. Elitair nihilisme dus, de duistere keerzijde van populisme. En eigenlijk een veel ernstiger ziekte, want intellectuele en politieke elites hebben de pretentie het beter te weten. Dat maken ze met hun leuke, speelse, grillige en absurdistische ideetjes allerminst waar. Ondertussen snakt het Nederlandse volk naar ernst en helder leiderschap, dat gezag uitstraalt en geen mallotige willekeur. We zijn hier het land van Kuifje niet...