Moderne mensenoffers

Bij mensenoffers denken we al snel aan wrede Azteken of Maya's, die heftig bloedende lichamen waaruit het hart gesneden was, van steile piramiden naar beneden gooiden. Wie christelijk is opgevoed moet wellicht denken aan Abraham en Izaak, welke laatste barmhartig werd vervangen door een lam. In het Bijbelverhaal althans. Er zijn sterke aanwijzingen dat ook de vroege Israëliten mensenoffers brachten, wellicht daartoe aangespoord door die van hun succesvoller buren de Phoeniciërs, waar het niet ongebruikelijk was dat de elite haar eigen kinderen offerde aan de heersende godheid Baäl.

Een maatschappij waar de paniek om het voortbestaan toeslaat, is meer geneigd mensenlevens te offeren dan een die welvarend en gelukkig is. Tijdens de belegering van Carthago door de Romeinen tussen 149 en 146 v. Christus stond het beeld waarin de elite haar kinderen verbrandde roodgloeiend, volgens de beschrijvingen van antieke auteurs. Ook de bereidheid van mensen zich in tijden van oorlog te onderscheiden is deel van dit proces. De opofferingsgezindheid is direct verbonden met de nood waarin een maatschappij verkeert.

Ik gebruikte hierboven al de term 'maatschappelijke paniek'. Maatschappelijke paniek is gevaarlijk, omdat zij ontwikkelingen in gang zet die onder normale omstandigheden niet snel ontstaan. Lange perioden van een zich rustig ontwikkelende welvaart hebben een dempend effect, omdat oude reflexen en gebruiken dan afstompen. De ketterverbrandingen tijdens de Reformatieperiode zijn formeel gesproken geen mensenoffers, omdat zij ook sterk verbonden waren met de bestrijding van maatschappelijke onrust en veranderingen die tezelfdertijd daardoor werden gestimuleerd. Maar toch neigen ze er sterk toe.

De periode van Europese heksenverbrandingen die aansloot op de Reformatie valt veel meer te kenmerken als een tijd van mensenoffers. Tevens waren zij sterk verbonden met de angst voor het onbekende, hetgeent al snel werd gerangschikt onder het Duivelse. Tussen 1450 en 1750 werden circa 100.000 Europeanen beschuldigd heks te zijn. 80% van hen was vrouw. Opvallend is trouwens dat er weinig verschil lijkt te bestaan tussen katholieke en protestantse gebieden wat betreft de angst voor hekserij. Ook het percentage beschuldigde vrouwen schommelt niet significant. En al is het naar onze begrippen weinig revolutionair, ook toen boden de maatschappelijke veranderingen vrouwen meer ruimte zich onafhankelijk te ontwikkelen.

Ruimte voor vrouwen zichzelf te ontwikkelen schijnt het toverwoord te zijn. En dit is ook waar het verhaal, dat ik hierboven neerzette, samenkomt met veel problemen die islamitische landen thans ervaren. En de pijnlijke uitwassen waarmee Europa te maken had in de 16e eeuw zien we dan ook geregeld terugkomen in de dagelijkse berichtgeving over uitwassen in islamitische landen.

Ik heb er de laatste tijd speciaal op gelet, en de parallellen zijn te sterk om er geen aandacht aan te schenken. Koeweit heeft recentelijk een wet aangenomen die de doodstraf stelt op blasfemie. Opvallend is, dat dit het eerste Arabische land is dat een dergelijke wet doorvoert. De druk van de publieke opinie garandeert welhaast dat er op korte termijn nog wel een aantal landen volgen zal.

Maar ontbrekende wetgeving is niet altijd een garantie voor een verstandig verloop van gebeurtenissen. In Pakistan werd een man door de rechtbank vrijgesproken van godslastering, waarop de aanklager alsnog het 'recht' in eigen hand nam en de beschuldigde doodschoot. De dader wordt nu gezocht, maar het bericht erover suggereert dat de Pakistaanse politie weinig enthousiast aan deze zaak werkt. Ook in Tunesië zijn sinds het begin van de "Arabische Lente' vorig jaar verscheidene zaken samenhangend met godslastering voor de rechter gekomen, eindigend in veroordelingen waar de honden geen brood van lusten. Joost Niemöller schreef er al eerder over op DDS.

In België begon vorige week een proces tegen een aantal duiveluitdrijvers die een 23-jarige moslima doodmartelden. In Saoudi-Arabië wordt binnenkort een Sri-Lankaanse vrouw onthoofd wegens hekserij, en het artikeltje dat dit meldt verwijst ook naar een eerdere gelegenheid waarbij een heks een kopje kleiner werd gemaakt.

Het zijn activiteiten bedoeld om het opperwezen te verzoenen, en die kun je niet anders omschrijven dan als mensenoffers. Het is de angst van primitieve, bijgelovige mensen die diep bevreesd zijn voor goddelijke wraak, en menen dat die wraak preventief dient te worden afgewend. En ja, dan is de manier waarop ze dat doen slechts te omschrijven als een vorm van mensenoffer.