Met de kristallen bol op tafel

Bij de bankenunie wordt dat nu al meteen duidelijk door de woorden van Draghi, die zich daarmee nog verder als politicus naast bankier laat zien. Voor het slagen van de bankenunie is verdere machtsoverdracht aan Brussel noodzakelijk, zo betoogt hij. De structurele hervormingen moeten onder een gemeenschappelijke discipline worden gebracht, Soevereiniteit zou verdeeld moeten worden op het vlak van de arbeidsmarkt, het concurrentievermogen, de bureaucratie en afspraken over de interne markt. Economisch beleid kan niet louter nationale aangelegenheid zijn.

Pats, boem en dat terwijl juist de lidstaten (niet allemaal) neigen naar minder macht voor Brussel. Laten we Draghi's woorden bijvoorbeeld eens bezien in het licht van de funding gap, het renteverschil voor leningen aan bedrijven in de periferieke en de core lidstaten. In de periferie is de rente omstreeks de 6%, in de core ongeveer 3,5%. Dan kun je de bui al zien hangen indien Brussel de macht zou hebben om in te grijpen. Bovendien staat zo'n overdracht van economische macht aan Brussel griezelig dicht bij een politieke unie met Brussel als dictator, hetgeen nog een graadje erger zou zijn dan een Federaal Europa.

Ik spreek over een kristallen bol. Hoe anders kan Draghi zeggen dat het volgens hem er op lijkt dat de Grieken hun schulden kunnen voldoen? Dat is voor de bailouts aan de orde over dertig jaar met nauwelijks rentebetaling. Wie kan nu weten wat in die tussentijd gebeurt. Hij stelt als doekje voor het bloeden dat de eurolanden veel meer kwijt zijn geweest aan het redden van hun eigen banken. Pardon, dat redden van de banken komt pas echt aan de orde wanneer de resultaten van de activa en de stress test bekend zijn in november. Wat die situatie betreft, ik lees op valuewalk.com iets over de non performing loans (let wel, voor zover nu bekend is). In Griekenland gaat het volgens valuewalk dan om 32% van alle leningen, 27% van de Ierse, 12,6% in Spanje en 19,6% in Italië. Hoeveel meer 'rommelleningen' nog uit de testen zullen komen moet nog blijken. Dat zal voornamelijk liggen aan de waardering van de uitstaande leningen. Hoe streng zullen de criteria zijn? Wat zal er nog bij komen? Hoe zullen de staatsobligaties worden bekeken (en de zgn 'phantom bonds')? Wat kan de ECB zich veroorloven?

Hoezeer het allemaal een door elkaar toeterende affaire is, blijkt uit het feit dat nu ineens het IMF de ECB aanspoort tot Quantitative Easing, geldverrruiming, als de inflatie zo laag blijft. Voor het gemak geeft het IMF ook nog aan hoe dat moet gebeuren, obligaties opkopen van alle lidstaten in verhouding tot hun 'economic size', hun BBP dus. Dat zou vertrouwen scheppen, de balansen van ondernemingen en huishoudens verbeteren en bankleningen stimuleren, leiden tot prijsstijgingen en een hogere inflatie. Alsof dat vanzelfsprekend is en echt zal gebeuren. Dat het meeste geld zou kunnen wegvloeien naar buiten de eurozone wordt er niet bijgezegd.

De geschiedenis van de uitgebreide QE (voor 85 miljard dollar per maand opkopen van security backed assets en bonds) in de USA laat in ieder geval zien dat de inflatie niet oploopt: 1,7% op jaarbasis. Het was ook duidelijk dat alleen al de aankondiging van taperen, dwz het maandelijks bedrag per maand terugbrengen en zo de QE geleidelijk afbouwen, de geldmarkten in beroering bracht en de Emerging Markets in financieringsproblemen terecht liet komen. Veel van de QE was dus niet in de USA economie terecht gekomen maar tegen een hoger rendement (en dus een hoger risico) buiten de USA geinvesteerd. Ook de effectenbeurzen werden en worden gespekt door die overvloed van liquiditeit, dat wil zeggen, vooral de aandelenkoersen. In hoeverre de USA economie zelf erdoor werd gestimuleerd is niet duidelijk. De USA QE bleek echter wel een grote motor voor de globale economie te zijn. Geen wonder dat het IMF met lede ogen ziet dat de FED afbouwt, tapert, omdat de USA economie geen QE nodig heeft. Misschien dat dat ook meespeelt bij de oproep van het IMF aan Draghi om in de Eurozone Quantitative Easing toe te passen. Bovendien is het een wissel op de toekomst: geld dat bij de aflossingsdatum van de obligaties vrij zou komen komt nu reeds vrij. Sommige analisten vergelijken de QE met een verdovend middel, men raakt eraan verslaafd en afkicken is heel moeilijk.

Vertrouwen in de economie komt niet uit de lucht komt vallen, maar is een kwestie van koopkrachtverbetering waardoor de inflatie vanzelf oploopt. Obligaties opkopen (inclusief wellicht 'verdachte') van banken spekt de kas van de banken (en dat zou dus weer al die testen voor de bankenunie doorkruisen), maar bereikt de reële economie en dus de burger niet. Alleen meer koopkracht geeft meer aankopen, meer vraag en dus meer aanbod en productie; meer vraag naar krediet, waarna economische groei volgt en daarmee hogere inflatie. 

Spanje ziet dat in, want daar gaat de regering de belastingen op ondernemingen en particulieren verlagen. De vennootschapsbelasting zakt naar 25% (5% verlaging), arbeiders krijgen in 2016 crica 12,5% minder belasting te betalen. Ook Finland kondigt plannen voor een 1,1 miljard stimuleringspakket met daarin ook lagere belastingen. De lidstaten zijn zelf veel beter in staat te bepalen hoe hun economie te stimuleren en hoe hun financiële situatie daaraan kan bijdragen. De drang neemt toe om het knellende, algemeen geldende en door de meeste lidstaten niet gehaalde, keurslijf van de 3% en 60% criteria en bezuinigingspolitiek te beëindigen om groei te genereren via lastenverlichting voor bedrijven en particulieren. Die '3/60'criteria, gekoppeld aan austerity heeft niet geleid tot een grotere zuinigheid bij de overheid, maar alleen tot een lastenverzwaring voor burgers en bedrijven, soms gekoppeld aan salarisverlagingen om de productiekosten te drukken, hetgeen dan weer de koopkracht van de werkenden sloopte. De export nam wel iets toe maar de binnenlandse markt van de lidstaat stortte in. Geen wonder dat men nu iets anders wil. Helaas zijn er nauwelijks of geen reserves om in te zetten.

Door de vorming van de eurozone is de verantwoordelijkheid voor het financiële reilen en zeilen van de lidstaten overgedaan aan de eurozone, lees Brussel. Brussel heeft daar een potje van gemaakt, door van het begin af aan toe te staan dat afgeweken werd van de afspraken. Stelt u zich eens voor, een Raad van Commissarissen die toestaat dat een bedrijf jaar na jaar 3% meer uitgeeft dan er verdiend wordt. Dat zou niet lang duren!

Indien de eurozone niet die ingebouwde fout van 3% toegestane schuldopbouw per jaar had gehad (die ook nog eens aan de laars werd gelapt) en de lidstaten zelf, naar eigen goeddunken hun maatregelen wel hadden kunnen nemen, dan hadden de lidstaten nu een betere reserve gehad in plaats van een gemiddelde staatsschuld van meer dan 90% en waren de beleidsmarges dus veel ruimer geweest dan de armoede van nu. Simpelweg, omdat de markt hun dan zou dwingen de tering naar de nering te zetten door de rente op leningen aan te passen. Dan zou het target 2 systeem hebben gewerkt volgens plan, en zou er dus -net als in de VS- elk jaar een definitieve afrekening zijn geweest, en had het systeem niet gefunctioneerd als 'een bank van lening' en zouden er dus geen grote onzichtbare schulden bijgekomen zijn. Dat Draghi dus zegt dat het niet de schuld van de euro is, is al niet waar, want hij werd opgelegd in een non optimal currency area, de eurozone, maar ook de schuld van de wijze waarop die eurozone met die munt is omgegaan.

Dat Target 2 systeem, dat intra eurozone betalingssysteem zal bij de activa en stresstest trouwens ook een grote rol gaan spelen. Een opsomming:  + = vordering op, - = schuld van de nationale centrale banken aan de ECB (die het systeem beheert) waarbij allerlei soorten collateral zijn verstrekt:

Ook dat zal, voor het eerst sinds 2007, nu verrekend moeten worden. De ingrepen om de currency crisis en het uitblijven van, zoals Brussel zo graag zegt, robuuste groei van de economie te bestrijden, komen op een mathematische wijze tot stand alsof de uitkomst zeker is. Men doet A en B volgt daarop. Helaas niet altijd. In de wiskunde is 2+2 altijd 4, maar in de economie kan het ook 5 of niets zijn. In dit verband is het heel wetenswaardig om te horen dat de economie studenten aan de Manchester University protesteren tegen de eenzijdige aanpak van de studie, de mathematische, alsof economie een exacte wetenschap zou zijn. Zij zijn niet alleen daarin, minstens 51 groepen economie studenten van diverse landen zijn in verzet gekomen. Zij willen een bredere studie met meer aandacht voor de andere economische scholen en stromingen. Nu is de economische studie ver verwijderd van de echte wereld. Zij willen dat ook aan andere disciplines die de economie beinvloeden aandacht wordt geschonken.

Wij bevinden ons immers in een tijdperk van digitale revolutie. Zoals bij de industriële revolutie de maatschappij grondig veranderde doordat machines mensenwerk gingen vervangen, zo zien we nu, dat robotisering de productie, de arbeid in de productie grondig verandert met een anders opgeleide workforce. We zien in de dienstensector dat steeds meer administratief werk wordt overgenomen door slimme computerprogramma's (dat het daarmee bij de overheid zo vaak fout mee gaat wil nog niet zeggen dat dat aan de informatica ligt) en dat er daardoor massa-ontslagen vallen. Er ontstaan bijna virtuele internet bedrijven en massamedia bedrijven, zoals twitter en facebook. Kopen via internet neemt steeds sneller toe en of je nu koopt in China of Canada, het wordt thuisbezorgd of opgehaald bij een centrum. Zie hoe in Rotterdam de containerbedrijven de ouderwetse havenarbeiders hebben verdrongen en anders gespecialiseerd en veel, veel minder personeel het werk uitvoert.

Altijd na een economische revolutie ontstond nieuw werk, ander werk. Ook nu moet dat nieuwe evenwicht weer tot stand komen. Dat eist nieuwe inzichten, nieuwe aanpak van de nieuwe economische problemen. De echte wereld verandert en eist een aangepaste aanpak van de economie. Er is een nieuwe Adam Smith nodig met een nieuwe versie van the Origin of the Wealth of Nations, nu voor de digitale revolutie.