Liever 'meer Europa' dan het nieuwe nationalisme

Ik trap een open deur in wanneer ik vaststel dat er een veenbrand tegen Europa woedt. Ik zou dit geen 'euroscepsis' meer willen noemen, maar eurohaat. Het is niet moeilijk te raden waar die vandaan komt. Met de invoering van de euro is Europa geen abstract toekomstideaal meer voor mooiweerpolitici, maar een dagelijkse realiteit waar de zonnige kanten vanaf zijn. In onze Noord-Europese ogen zijn het bovendien de zuidelijke mooiweerlanden die de boel bedonderd hebben en voor de grootste problemen zorgen. Weer € 65,- miljard voor Griekenland geeft het beeld van een bodemloze put, zeker als we weten dat Portugal, Ierland (geen zuidelijk land, wel katholiek) en mogelijk straks ook Spanje in de rij staan om hun hand op te houden als ze hun eigen broek niet meer kunnen ophouden. De weeffouten in de EMU-constructie die voor alle critici van het Verdrag van Maastricht van begin af reden voor twijfel waren, laten zich niet verbloemen en vragen om reparatie. En dat in een tijd dat Europa veel van zijn glans heeft verloren vanwege de immigratie en de gebrekkige antwoorden op de uitdagingen uit de moslimwereld. Geen wonder dat populisten de toon zetten, al jaren trouwens en niet alleen in Nederland. Ook de Fransen zeiden in 2005 'non' tegen de Europese Grondwet en de tijd dat de Duitsers zonder tegensputteren pro-Europa waren is definitief voorbij.

Je kunt de Euro-idealisten verwijten dat zij een te mooi beeld hebben geschetst van de werkelijkheid en te weinig realisme aan de dag hebben gelegd. Daardoor staan zij nu te boek als fantasten, bedriegers, 'communisten' (een vreemd verwijt als bedacht wordt dat Europa vooral tot een succesvolle Gemeenschappelijke Markt is uitgegroeid), dieven en verraders. Tegelijk staan de euro-idealisten ook als 'naïef' te boek, wat eigenlijk heel onschuldig is. Het ergste dat de eurocraten te horen krijgen is dat zij stiekem, dus juist niet naïef maar heel doortrapt, de nationale soevereiniteit van de lidstaten en de democratie hebben afgeschaft. Het volk heeft daardoor niks meer te zeggen en staat machteloos tegen alle bemoeienis die vanuit Brussel over ons wordt uitgestort.

Zoals altijd zit in die klachten een kern van waarheid, want de bevolkingen zijn niet gek en anders kreeg het populisme geen kans. Maar met de invoering van de euro (niet langer een idee, maar een feit) zijn ook de politieke parameters in Europa verschoven. Wie zich afvraagt waarom wij 'solidair' met de Grieken moeten zijn, stelt de verkeerde vraag. Wij zijn al 'solidair' met de Grieken, omdat sinds 2002 hun schulden indirect ook onze schulden zijn, of we dat nu leuk vinden of niet (en natuurlijk vinden we dat niet leuk). Dat wil overigens niet zeggen dat wij Nederlanders er even beroerd voorstaan als de Grieken: je kunt altijd nog beter schuldeiser zijn dan voor een bankroet staan en het idee dat de Grieken dankzij alle miljardentoezeggingen hun oude leventje kunnen voortzetten is demagogische apekool. Maar ook onze banken en pensioenfondsen (en daarmee indirect wijzelf) komen nog op de blaren te zitten en moeten nu al afschrijven op hun eerdere beleggingen in zuidelijke staatsschulden. Alleen willen wij dat nog niet weten en is dat zo'n waarheid die nog moet doordringen.

Europa leeft in een dubbele ontkenning: de euro-idealisten willen niet weten dat zij met hun mooie beloften het bozige euro-populisme hebben gebaard, en de nieuwe nationalisten willen niet weten dat zij een wereld van gisteren idealiseren waarnaar weliswaar kan worden teruggekeerd, maar dan tegen veel hogere kosten en met veel meer onderlinge wrok dan voorheen. Het zou makkelijk zijn hier alleen naar de PVV te verwijzen. Maar de kleine wereld van de PvdA is minstens zo erg. Onze nationale bankenredder Wouter Bos deed zich kosmopolitisch voor, maar trok zich uit electorale overwegingen uit Afghanistan terug en koos uiteindelijk voor zijn eigen gezin. De nieuwe financiële woordvoerder Ronald Plasterk, een alwetend professor in de biologie (de PvdA heeft voor financiën blijkbaar geen economen meer), doet in euroscepsis niet voor de PVV onder. Dat zou niet zo erg zijn als de PvdA zich niet tegelijk ook pro-Europees opstelde, waardoor de partij ook nog verschrikkelijk onoprecht is. Dat is erger dan stemmingmakerij. De harde werkelijkheid is dat de Europese schuldencrisis ons hoe dan ook veel geld gaat kosten. Bij een failliet van Griekenland weten we zeker dat we het geld dat er tot nu toe is ingestopt kwijt zijn, en mogelijk komen er dan nog veel meer lijken uit de kast. En het zal zeker geld kosten om de Grieken als een Icarus met betere hulpvleugels in de lucht te houden, maar dan blijft er een kans bestaan dat het ergste scenario wordt vermeden. En dat worst case scenario is wel degelijk een terugval naar nationale egoïsmen die elkaar opnieuw naar het leven zullen staan. Qua mentaliteit ademt het meest venijnige populisme geen bezorgde euroscepsis uit (daarvoor is juist veel te zeggen), maar eurohaat en het sentiment van 'over my dead body'. Dan liever de lucht in, zou ik zeggen, en voor 'meer Europa' kiezen. Ik denk dat alleen de onsentimentele eurocraten in Brussel en Frankfurt (en die zijn anders dan de los van de werkelijkheid staande europarlementariërs in Straatsburg) hier uitkomst kunnen bieden.

De Europese schuldencrisis gaat ons sowieso veel kosten. Daar mogen we dan ook wat voor terugverlangen: een beter functionerend economisch bestuur in Europa bijvoorbeeld, dat nu al onbedoeld en onomkeerbaar aan het ontstaan is via allerlei financiële noodprogramma's zonder dat wij in Nederland het willen weten. Zo'n economisch bestuur kan overigens alleen toekomst hebben als het méér dan een herverdelingsmachine wordt van Noord naar Zuid. Want in het laatste geval treedt alsnog de worst case in werking.