Jean Wanningen: Met monetaire magie Mario Draghi overschrijdt ECB haar mandaat

‘Een kamikazepiloot’, ‘een gevaarlijke gek’, zo kwalificeerden voormalig DNB president Nout Wellink respectievelijk oud Robeco-topman Jaap van Duijn het ECB-beleid van de Italiaanse ECB-voorzitter afgelopen jaar. Opvallend harde bewoordingen in de doorgaans tamme Nederlandse financiële sector. Volgens Van Duijn voert Draghi geen onafhankelijk monetair beleid, maar matst hij vooral zijn eigen land. Van Duijn: ‘Draghi zit daar als een Italiaan, niet als onafhankelijk centraal bankier. Hij is bovendien een slecht econoom en een gevaar voor Europa’, aldus de oud-belegger. En Wellink vulde aan: 'Er is geen sprake van dalende lonen en prijzen op dit moment. Dokter Draghi blijft maar injecties geven en de dosis van het medicijn verhogen, terwijl hij zich af moet vragen of de diagnose juist is. Ze springen in een zwart gat, ze weten niet hoe ze er straks uit moeten komen en weten niet wat de gevolgen zijn'.

Hun kritiek richtte zich vooral op twee aspecten van het beleid. Allereerst het langdurig (zeer) lage rentebeleid, waardoor spaarders en pensioenbeleggers onevenredig hard worden getroffen. Nederland ondervindt daar met zijn sterk ontwikkelde pensioenstelsel relatief veel nadeel van. Het Duitse Handelsblatt zette destijds zelfs een foto van Draghi op de voorpagina waar hij een sigaar opsteekt met een honderd euro-biljet. En wel omdat hij spaarders hun geld afneemt met zijn beleid.

En voorts het zeer ruime opkoopbeleid dat sinds mei 2010, toen de ECB startte met haar Securities Market Program (SMP), achtereenvolgens gevolgd door haar OMT-programma (Outright Monetary Transactions), diverse LTRO’s (Long Term Refinancing Operations) en vanaf maart 2015 met het grootschalige opkoopprogramma QE (Quantitative Easing), waarbij op grote schaal (80 miljard euro per maand) staats- en bedrijfsobligaties worden opgekocht.

‘De spaarders worden onteigend. We maken een gigantische herverdeling van Noord naar Zuid mee’, citeerde het Duitse blad Bild Anton Börner. Hij is voorzitter van de grote koepelorganisatie Bundesverband Großhandel, Außenhandel und Dienstleistungen. En de eerder genoemde Wellink wees er in dit verband op dat de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) heeft gewaarschuwd dat de lage rente de productiviteitsgroei in de westerse landen heeft gehalveerd. Op de vraag hoe bezorgd hij is op een schaal van 1 tot 10 zei Wellink: 'negen'.

Deze kritiek komt niet alleen uit ons land. Een Duitse groep bezorgde professoren menen dat de ECB haar mandaat overtreedt. Dat mandaat is volgens art. 127 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) zorgen voor prijsstabiliteit in de eurozone. Dit betekent dat de prijzen over een breed front niet teveel mogen stijgen of dalen. Ofschoon dit niet in de oorspronkelijke doelstellingen van de ECB is opgenomen heeft de centrale bank gemakshalve maar zelf bepaald dat ‘prijsstabiliteit’ betekent: ‘een geldontwaarding van dichtbij, maar onder de 2 procent per jaar’. De Duitse professoren zijn echter van mening dat de ECB met haar ruime opkoopbeleid aan monetaire financiering van zwakke eurozone lidstaten doet. Met andere woorden: de ECB financiert de begrotingstekorten van die landen en dat is volgens artikel 123 van het VWEU verboden.

In eerste instantie leek het Duitse Gerechtshof mee te gaan in de redenering van de critici. Om zeker te zijn legde het Hof de zaak voor aan het Europese Hof van Justitie, die tot een positief advies kwam. Vervolgens oordeelde ook het Duitse Hof dat de ECB met haar OMT-programma binnen haar gegeven mandaat bleef. Case closed zou je denken. Maar niet iedereen neemt zonder meer genoegen met deze uitleg van de juristen.

Het Hof heeft vooral gekeken of de procedurele waarborgen in acht zijn genomen.

Om te toetsen of de ECB met een bepaalde maatregel binnen de grenzen van haar mandaat opereert, bekijkt het Hof van Justitie ten eerste of de doelstellingen en de middelen om die doelstellingen te verwezenlijken passen binnen de hoofddoelstelling van de ECB (handhaven van prijsstabiliteit) en de wettelijke instrumenten van monetair beleid die haar ter beschikking staan. Daarnaast toetst het Hof van Justitie of de maatregel de evenredigheidstoets doorstaat. Via de evenredigheidstoets zou het Hof van Justitie de onafhankelijkheid van de ECB kunnen inperken, ware het niet dat het overweegt dat de ECB een ruime beoordelingsbevoegdheid heeft. Het Hof van Justitie toetst met name of de procedurele waarborgen in acht zijn genomen. Op deze basis heeft het Hof van Justitie geoordeeld dat de ECB handelt binnen haar mandaat.

[caption id="attachment_166283" align="aligncenter" width="1024"] Mario Draghi is de grote baas van de ECB. Monika Flueckiger voor het World Economic Forum (bron: Wikimedia Commons)[/caption]

Toch is daarmee de kous nog niet helemaal af. Want één-en-ander laat onverlet dat er morgenmiddag enkele heikele vragen aan de heer Draghi gesteld kunnen worden door onze parlementariërs. Weliswaar is de rente niet alléén in de eurozone laag, ook in Japan, de VS en het VK is die rente trendmatig laag, maar de vraag is wel of het gehanteerde rentebeleid niet te ver is doorgeschoten. Zeker nu de economie van de eurozone weer wat lijkt aan te trekken. Het statistisch bureau van de EU –Eurostat – kwam recent met cijfers naar buiten dat de economische groei van de zone hoger was dan die van de VS en het VK. Waarom dan nog doorgaan met het enorme geldverruimingsprogramma, waar bovendien vooral zwakke lidstaten en grote bedrijven van profiteren en niet de toch al verarmde middenklasse?

Ook kan de vraag worden gesteld of het grootschalig opkoopprogramma tóch niet gezien kan worden als monetaire financiering van zwakke lidstaten. Immers, de ‘hurdle’ van twee weken die geldt bij de opkoop door de ECB voor de uitgifte van nieuwe obligaties (de zogeheten ‘primairy market) is natuurlijk in de praktijk een wassen neus als handelaren weten dat er na die twee weken een zeer kapitaalkrachtige opkoper in de markt verschijnt, die heeft laten weten vooralsnog onbeperkt door te zullen gaan met haar opkoopprogramma. Het heeft er dus alle schijn van dat de ECB de gaten in de begroting van die zwakke landen dicht. Het punt is dat niemand kan controleren of de ECB zich wel aan zijn mandaat houdt. Om Jaap van Duijn nogmaals te citeren: ‘Draghi zit daar als een Italiaan, niet als onafhankelijk centraal bankier. Hij is bovendien een slecht econoom en een gevaar voor Europa’. Van Duijn wijst daarbij indirect naar de problemen die de Italiaanse staat ondervindt met haar bankensector, die kampt met een grote hoeveelheid slechte leningen. Italië is samen met Frankrijk goed voor vrijwel de helft van alle oninbare leningen in de eurozone.

Het beeld wat Van Duijn schetst over de vermeende belangenverstrengeling tussen de Italiaan Draghi werd onlangs tevens geïllustreerd door de brief die Draghi schreef op 18 januari van dit jaar aan de Duitse afgevaardigde in het Europees Parlement Werner Langen. Deze had Draghi aangeschreven naar aanleiding van bezorgde vragen van enkele Italiaanse leden van de parlementaire commissie Economische en Monetaire zaken over de groeiende onbalans in het Target-2 systeem (zie voor uitleg hier). Het antwoord van Draghi was dat als Italië haar Target-2 positie wil sluiten, ze eerst het uitstaande bedrag (meer dan 419 miljard euro in maart 2017) moet vereffenen. Maar juridisch heeft de ECB geen poot op te staan zegt de Australische monetair econoom William Mitchell. Hij concludeert dan ook dat Draghi aan chantage doet.

En dit is niet de eerste keer dat de ECB onder leiding van de Italiaan zich rechtstreeks met Europese politieke aangelegenheden bemoeit. We herinneren ons nog de bemoeienis van de ECB met de toenmalige Italiaanse premier Berlusconi, die vervolgens door de Commissie gedwongen werd zijn biezen te pakken. En we vergeten ook niet de rol die de ECB heeft gespeeld bij het verbieden van een referendum dat de toenmalige Griekse premier Papandreou wilde organiseren over de door de trojka (EC, ECB en IMF) opgelegde hervormingsvoorstellen. De geldschieters dreigden de geldkraan dicht te draaien waardoor Papandreou zich gedwongen zag het referendum af te blazen. Hetzelfde kunstje herhaalde de trojka enkele jaren later toen de ECB de geldkraan dichtdraaide om Tsipras te dwingen het hervormingspakket te aanvaarden in ruil voor financiële steun. Na veel gedoe ging de Griekse premier door de knieën. Whatever it takes to preserve the euro..

Deze gang van zaken roept vanzelfsprekend de vraag op hoe politiek onafhankelijk de ECB werkelijk is. Daar zijn zeker de nodige kanttekeningen bij te plaatsen. Haar belangrijkste monetaire mandaat - zorgen voor prijsstabiliteit - dient immers politiek volstrekt belangeloos te geschieden. Maar in plaats dat het opkoopbeleid leidt tot reële economische productiviteit lijkt het er veel meer op dat er bubbels worden geblazen in de financiële economie. Bovendien schaadt het beleid onze spaarders en pensioenbeleggers, zoals ook minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem toegaf tijdens een Kamerdebat op 13 februari jongstleden. Dijsselbloem erkende toen dat ‘de pensioenfondsen schade ondervinden door het langdurig lage rentebeleid van de ECB’. Niettemin ontraadde hij een motie van het CDA voor een juridisch onderzoek naar mogelijke mandaatovertredingen door de ECB.

Vorige week liet Draghi in The Wall Street Journal weten dat ‘bezorgdheid over de houdbaarheid van de monetaire unie misplaatst is’. Dat mag met recht een understatement worden genoemd, gelet op de bubblevorming, de bail outs, de kapitaalcontroles (Griekenland, Cyprus!), zombiebanken en noodfondsen. Eurozone belastinggeld wordt via het Europees Stabilisatie Mechanisme (ESM) aangewend om failliete staten en banken te redden. En mind you, élk land is hoofdelijk aansprakelijk voor het geheel. Er gaan stemmen op om het ESM om te vormen tot een soort van Europees IMF. Ook een manier om de gezamenlijke schulden te mutualiseren. Dat wil zeggen: alle schulden, die van de sterke én zwakke landen zijn dan van iedereen. En hetzelfde geldt voor de bankenschulden, die via de Europese Bankenunie ook gemeenschappelijk worden. Premier Rutte verdedigde dit ooit door te zeggen dat nu ook de Spaanse banken mede garant stonden voor de Nederlandse.. Hoe groot die kans is in plaats van het omgekeerde laat zich raden.

Niemand krijgt hoogte van de heer Draghi. Voormalig DNB bestuurder Lex Hoogduin noemde hem ‘sluw’ en ‘Je kunt heel moeilijk hoogte van hem krijgen. Hij is een beetje een sfinx’. En met het one-man-one-vote systeem dat gehanteerd wordt binnen het bestuur van de ECB worden landen als Nederland en Duitsland er telkens uitgestemd. Ergo: het ruimhartige Latijnse monetaire beleid van de ECB prevaleert boven de meer conservatieve Noordelingen. Wat ooit de bedoeling was om de ECB ‘een copie van de Duitse Bundesbank’ te laten zijn met een sterke munt beleid, is verworden tot een Latijns zwakke munt beleid met alle desastreuze gevolgen voor Nederland en Duitsland van dien.