'In de Bijlmer denken ze heel anders over Europa dan in Wassenaar'

Naast presentatrice Clairy zit ook sociaal-filosoof Ad Verbrugge vast aan tafel. Wie nog? Dat waren deze keer de Utrechtse universitair docent 'Europese integratie' Mathieu Segers, de Nijmeegse ethicus Paul van Tongeren en uit het onvolprezen Amsterdam, professor 'Europese studies' Joep Leerssen. Een lekker links gezelschap dus. En dat bleek ook wel uit het verloop van de discussie.

U kunt de uitzending hier nazien, dan kunt u zichzelf overtuigen. Ik vond het -wederom- een teleurstellend debat. Helaas.

Onder het motto 'half way out' begon de discussie. Segers mocht openen en trapte direct een geweldige open deur in door op te merken dat 'Europa' (bedoeld wordt de EU, maar tegenwoordig schijnt dat instituut 'Europa' te heten) geen natiestaat was en evenmin een los verband, maar 'iets er tussenin'. UvA professor Leerssen vulde vervolgens aan met diens mening dat 'identiteit' niets zegt over 'wie we zijn', maar alles over 'wie we denken dat we zijn'. Ook al zo lekker transparant. U weet dus niet wie u bent, maar wie u denkt dat u bent. Juist ja.

Toen mocht Van Tongeren zijn mond open doen. En even dacht ik, verhip, die man heeft iets zinnigs te zeggen. Want Van Tongeren wees er -terecht- op, dat de kracht van 'Europa' juist gelegen is in haar diversiteit aan landen en culturen. Dit werd beaamd door Verbrugge, die voorts aangaf dat er op dit ogenblik juist sprake is van divergerende tendensen in plaats van 'an ever closer union'.

Maar mijn enthousiasme over de inbreng van Van Tongeren verdampte al snel toen ik hem hoorde praten over 'de oplossing'. Volgens onze Nijmeegse ethicus moet 'Europa' niet de economische verschillen benadrukken, maar moet het juist inzetten op een verdere politieke eenwording. Je gelooft het niet, een professor in de ethiek, die niet ziet dat economie en politiek twee zijden van dezelfde medaille zijn. Een professor die de economische realiteit niet onder ogen wenst te zien, omdat hem dat politiek niet uitkomt. Erg vermakelijk, ware het niet, dat het zo in-en-in triest is dat dit soort mensen de goegemeente beïnvloeden met hun onzin verhalen.

Daar komt nog eens bij, dat Van Tongeren in feite zichzelf tegensprak. Aan de éne kant wees hij er terecht op dat de Europese identiteit bestaat uit verscheidenheid én conflict, aan de andere kant wil hij als 'oplossing' een politieke eenwording aandragen, die beide teniet doet. Daarmee zou dus volgens hemzelf die Europese identiteit om zeep worden geholpen, want die bestaat volgens hem juist uit 'verscheidenheid en conflict'. Volgt u het nog lezer?

Ik was toen eigenlijk al afgehaakt, maar louter uit nieuwsgierigheid wat er nog meer voor fraais gezegd zou worden ben ik blijven kijken. Zo rechtvaardigde Van Tongeren zijn pleidooi voor een politieke unie door te zeggen dat 'we' de fout hadden begaan om het middel (?!) 'economische samenwerking' tot doel te verheffen. Daarom zou 'Europa' een politieke unie moeten worden. Het 'eigenlijke gevecht' zou op politiek niveau moeten plaatsvinden, niet op economisch niveau, aldus onze ethicus. Met andere woorden: laat de Noordelijke lidstaten maar betalen voor de Zuidelijke, want dat is de consequentie van diens standpunt.

Ad Verbrugge probeerde nog wat structuur in de discussie aan te brengen door te wijzen op alle vergeefse beloftes die de EU haar burgers had gedaan en door te vragen wat de EU ons nu echt gebracht had, maar daarop werd niet ingegaan. Terwijl dát natuurlijk de essentie van de zaak is: wat heeft de EU ons eigenlijk opgeleverd? En dat is, zoals we feitelijk kunnen constateren: een record werkloosheid, totale sociale ontwrichting in Zuid-Europa (en binnenkort ook in dit theater) en afnemende economische groei. En de rekening? Die betalen wij.

Maar van alle aanwezigen maakte UvA professor Leerssen het 't bontst. Deze meneer presteerde het door te zeggen: 'In de Bijlmer denken ze anders over Europa dan in Wassenaar'. I kid you not, hij zei het echt. Hij bedoelde daarmee te zeggen, dat zelfs in het lullig kleine Nederland 'Europa' geen vaststaand gegeven is. Hij bedoelde te zeggen dat dé Nederlandse cultuur niet bestaat, zoals Maxima Zorreguieta had gezegd dat 'de Nederlander' niet bestaat. Die cultuur zit 'overal en nergens' (zijn letterlijke woorden). Onze cosmopoliet vond dan ook, dat 'we' af moeten van het 'legpuzzel-denken' over natie-staten. Het monopolie van de natie-staat moet van deze 'professor' ontmanteld worden. Volgens deze 'realist' zou 'Europa' niet dienen te bestaan uit natie-staten, maar uit een Europese 'stedenbond', zoals de Hanze steden van weleer. Ziet u het voor u?

Volgens deze meneer moeten 'we' naar het Europa van 'verhalen', van 'levensstijlen', van 'veel culturen op een kleine oppervlakte'. Ja, dat zei hij echt. Gespreksleidster Polak probeerde nog met 'wie zijn 'we' dan?' het debat in de juiste richting te sturen, maar tevergeefs. Met zoveel studeerkamer geleerden aan de borreltafel was die poging tot mislukken gedoemd. Volgens Leerssen moeten we naar een Europese 'Juridische Ruimte'. Wat hij daar precies mee bedoelde bleef natuurlijk vaag.

Ook de inbreng van Segers overtuigde niet. Ik had soms werkelijk geen flauw idee waar de goede man het over had. Volkomen buiten de realiteit. Hij had het over 'Europa' als een 'zero sum game' uit de speltheorie, een vergelijking die nogal mank gaat. Ik vraag me af of hij wel weet wat daar eigenlijk mee bedoeld wordt, maar dit terzijde. Hij had het over 'instrumentalisme', Europa als 'instrument'. Volgens Segers zouden we moeten inzetten op het Europa van de kansen , een kansrijk Europa dus. Een post-industrieel Europa, dat vooruit kijkt en tegelijkertijd het 'goede' van het industriële Europa behoudt. Bladibladibla. Je zal er als student maar les van krijgen. Maar volgens Segers nemen zijn studenten 'Europa' al als 'gegeven' aan. 'We' moeten volgens hem het democratisch draagvlak van Europa niet teveel bagatelliseren: 'verinnerlijking kost tijd'.

Als dit het niveau is waarop het debat over 'Europa' gevoerd moet gaan worden in dit land, dan kun je maar beter zwijgen. Kansloos.

Volgende week gaat het over Economie en Identiteit. Ik weet niet of ik het nog aandurf weer te gaan kijken.