De Volkskrant zal geen gelegenheid voorbij laten gaan om de klimaathype aan te wakkeren. Dat helpt overigens niet veel, getuige bijvoorbeeld de dramatische verschuivingen die
recente opinieonderzoeken in de VS ter zake laten zien. Zou het in Nederland veel anders zijn?
Is het niet Martijn van Calmthout dan is het wel de Duits-Bulgaarse schrijver Ilija Trojanow, die ons de nakende klimaatcatastrofe wil inwrijven. Hij heeft de klimaatsceptici en passant als zwakzinnigen gekwalificeerd. Harry Mulisch niet gelovend in toevalligheden zou de gedachtesprong ongetwijfeld meteen hebben gemaakt: Ilija Trojanow Ilias en Troje verenigd in één naam, dus ellende.
En zo is het ook.
In een artikel in de zaterdagkrant van meer dan één pagina, biedt de Volkskrant de lezer een keur aan quasi-diepzinnigheden van de auteur uit diens 'Van der Leeuw lezing' die hij onlangs in Groningen heeft gehouden.
Hij neemt antropogene klimaatverandering serieus. Aanleiding was een droom.
Trojanow:
Waarschijnlijk was ik nooit aan een roman over dit onderwerp begonnen als ik niet overvallen was door een droom, of liever gezegd een nachtmerrie. Een man ligt op een puinhelling omgeven door een gletsjer die niet meer bestaat. De man is glacioloog, hij is het object van zijn wetenschappelijke passie voor altijd kwijt. Hij is onbeschrijfelijk verdrietig en weet zich geen raad. Die nachtmerrie liet mij niet los. Hoe vaker ik dacht aan de man die zijn gletsjer kwijt was, des te dieper zakte hij weg in een existentiële crisis, scepsis tegenover onze beschaving en een existentiële weerzin tegenover onze manier van economie bedrijven, onze leefwijze en mentaliteit.
En zo wordt de inhoud van deze misantropische hoorn van overvloed nog verder over de hoofden van het publiek uitgestort.
Uiteraard is dit fictie van een ongetwijfeld groot schrijver. (Waarom zou hij anders voor deze lezing zijn uitgenodigd?) Maar je vraagt je toch af waarom die glacioloog niet een paar honderd meter verderop zijn passie is gaan uitleven. Want vele gletsjers zijn wel gekrompen, maar er is nog veel ijs over, waar overigens, behalve glaciologen, slechts weinig mensen passie aan kunnen beleven. (Persoonlijk heb ik een voorkeur voor die malse groene Alpenweiden met die sympathieke Milka-koeien.) Bovendien had hij wat hogerop wellicht openingen van oude mijngangen kunnen vinden uit de Romeinse tijd. Want in die tijd waren de Europese gletsjers aanzienlijk kleiner dan nu. En uit die tijd zijn mij geen klachten bekend over een tekort aan gletsjers. Ook had hij op het terrein oude boomstammen kunnen vinden. Die zijn niet door de plaatselijke bevolking uit het dal naar boven gesleept, maar die zijn daar terecht gekomen omdat in lang vervlogen tijden de boomgrens aanzienlijk hoger lag dan thans het geval is, hetgeen erop duidt dat het in die tijd behoorlijk warmer was dan nu.
En dan beschrijft Trojanow zijn Odyssee naar de Zuidpool de laatste wildernis.
Trojanow:
'Als de Antarctic vergaat, vergaat de mensheid' staat er in het dagprogramma van het cruiseschip, zonder bronvermelding. Dat is precies de boodschap van mijn roman .
Tja, in plaats van zich (zonder bronvermelding) aan dit soort sombere gedachten over te leveren, had hij ook even op internet kunnen kijken om te zien hoe het Zuidpoolklimaat zich ontwikkelt. Hij had dan kunnen vaststellen dat het
oppervlak drijfijs de laatste tientallen jaren licht is toegenomen.
Maar ja, dat past natuurlijk niet in de Apocalyptische boodschap die de Volkskrant zo graag wil verkondigen.
En dan is Trojanow ook nog bij één van de meest toonaangevende glaciologen in de wereld op bezoek geweest (wiens naam ontbreekt in het krantenartikel). En ja hoor, hij bleek precies de juiste wetenschapper te hebben gevonden om zijn gevoel van nakend onheil te bevestigen.
Hoe gaat het nu verder? vroeg ik de professor bij het afscheid. Dat weet ik niet, antwoordde hij rustig, maar één ding lijkt mij zeker: Tot nu toe bleek alles altijd erger dan wij, deskundigen, hadden verwacht. Niets wijst erop dat er in die wet verandering komt.
Was Trojanow bij een andere professor op bezoek gegaan, dan had hij uiteraard een ander, optimistischer verhaal kunnen horen. Maar ja, daarmee haal je de Volkskrant natuurlijk niet.
Het verhaal van Trojanow eindigt met een aanklacht tegen de hoofdschuldige:
De hoofdschuldige is de take-make-waste economie, voortgestuwd door fossiele energie. De ziekten van het kapitalisme heten consumptie en verspilling.
Zo kennen we de Volkskrant weer! (Behalve natuurlijk het reiskatern van zaterdag met suggesties voor energieslurpende bezoeken aan exotische oorden en de zaterdagse bijlage met veel exclusieve lifestyle-hebbedingetjes, waar veel lezers kennelijk behoefte aan hebben.)
Tja, consumptie betekent de bevrediging van onze behoeften. Dat daarbij verspilling optreedt zal ongetwijfeld zo zijn. Nochtans heeft het kapitalisme (ik heb een lichte voorkeur voor de term 'vrije markteconomie') ons een ongekend niveau van welvaart en vrijheid opgeleverd (inclusief toeristische trips van lieden als Trojanow naar de Zuidpool). Daarbij heeft het alle andere maatschappelijke systemen vér achter zich gelaten. Bovendien heeft het de aangroei van het Zuidpoolijs niet kunnen voorkomen. Maar het theoretisch betere in de dromen van schrijvers blijft natuurlijk altijd de vijand van het goede, waarvan minder verheven lieden als de lezer en ik nu in de realiteit kunnen genieten.
